Siły zbrojne

Konsolidacja, eksport, offset - kluczowe elementy rozwoju europejskiego przemysłu obronnego

Defence24 03.07.2013 18:36

Eurofighter Typhoon fot. RAF

W dniu 13 czerwca 2013 r. zostały opublikowane wnioski Podkomisji Parlamentu Europejskiego ds. Bezpieczeństwa i Obrony na temat rozwoju europejskiej bazy technologiczno-przemysłowej sektora obronnego (ang. European Defence Technological and Industrial Base – EDTIB). W badaniu przedstawiono generalne zagadnienia dotyczące ewolucji EDTIB, polityczną wizję i przemysłową rzeczywistość jak również wskazano na perspektywy rozwoju EDTIB. W analizie przejawia się również kwestia offsetu – który miałby być realizowany przez europejskich dostawców poza terytorium UE tj. wobec krajów trzecich jak również offsetu pozyskiwanego przez państwa członkowskie UE w celu wzmocnienia konkurencyjności ich narodowego przemysłu obronnego.

Państwa członkowskie UE wypracowały w roku 2007 strategię dla EDTIB. Od tego czasu, strategia stała się punktem odniesienia nie tylko dla państw członkowskich, ale także instytucji europejskich. W grudniu 2013 r., czyli po sześciu latach od zainaugurowania strategii ma być ona zrewidowana w ramach dyskusji podczas posiedzenia Rady Europejskiej poświęconej przemysłowi obronnemu. Według Parlamentu Europejskiego jest to właściwy czas, aby ocenić, gdzie EDTIB jest dziś i jaką wartość dodaną stanowi. Więcej: Zamierzenia Komisji Europejskiej w ramach europejskiej polityki przemysłu obronnego Warto przypomnieć, iż baza postrzegana jest przez państwa jako zorganizowanie systemu infrastruktury, instytucji i idei w Europie, które gwarantują bezpieczeństwo dostaw dla sił zbrojnych w przypadku zagrożeń. Wiele państw w dalszym ciągu dąży do budowy silnej krajowej bazy postrzegając ją jako klucz do niezależności i suwerenności wspiera w ten sposób również potencjał bazy w wymiarze europejskim. Założeniem jest, iż stopniowa integracja krajowych baz ma doprowadzić do samowystarczalności dla bezpieczeństwa dostaw - na poziomie europejskim. Celem jest lepsza koordynacja, mniej powielania produkcji, aby lepiej służyć celom strategicznym dla europejskiej obrony. W przypadku offsetu jego rola w ramach EDTIB ma zapewniać właściwą równowagę pomiędzy rozwojem bazy a koniecznością osiągania równych szans w europejskim i światowym rynku obronnym. Stosowanie offsetu ma pomagać w kształtowaniu aspiracji EDTIB w przyszłości. W analizie zauważono, że aktualnie prawie każdy producent sprzętu wojskowego i każdy kraj produkcji uzbrojenia stał się mocno uzależniony od sprzedaży zagranicznej. Eksport nie jest już dłużej uzupełnieniem, ale niezbędnym ogniwem dla przetrwania narodowej bazy technologiczno-przemysłowej. W tym samym czasie, światowy rynek stał się bardziej konkurencyjny i bardziej złożony. Większość zagranicznych dostawców uzbrojenia pochodzi z Zachodniej części Europy, tworząc rynek, który sprzyja kupującym z krajów trzecich. W tej sytuacji zwiększyła się rola dodatkowych zachęt takich jak offset w postaci transferu nowoczesnej technologii i bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Więcej: Ustawa o zmianie ustawy o zamówieniach publicznych a polski przemysł zbrojeniowy W dokumencie Parlament Europejski wskazuje krajobraz polityki przemysłu obronnego. Między innymi zauważa, że tworzy się w Europie jednolita, lecz nadal mało skoordynowana europejska polityka przemysłu obronnego. Istnieje współpraca między poszczególnymi państwami członkowskimi, co oczywiście przyczynia się do wyraźniejszej artykulacji przyszłych wojskowych i przemysłowych wymogów. Uwydatnia się w ten sposób struktura i pewna jakość EDTIB. Wpływ na to mają nowe regulacje unijnego rynku wewnętrznego, ale również polityki offsetowe. W opracowaniu przedstawiono, że zharmonizowane, wspólne europejskie podejście do zamówień publicznych i artykulacja przyszłych zdolności powinna być dostosowana do indywidualnych wymogów każdego państwa członkowskiego i stymulować w ten sposób efektywności EDTIB. Zwraca się uwagę, że europejska koordynacja w zakresie badań i rozwoju ma na celu poprawę jakości EDTIB, która może być bardziej innowacyjna, również dzięki offsetowi. Państwa członkowskie UE stosują politykę offsetową podtrzymując w ten sposób funkcjonowanie ich potencjału przemysłowego, który jest niezbędny dla obronności, ale jest także staje się składowym EDTIB. Więcej: Implementacja Dyrektywy Obronnej do polskiego porządku prawnego Wiele krajów takich jak Francja, Niemcy nie ma oficjalnych i formalnych polityk offsetowych, zatem ich uczestnictwo w ramach offsetu jest niejasne. Offset w państwach członkowskich UE z reguły odpowiadają 100% wartości zamówienia publicznego. W szczególności Parlament Europejski podkreśla przykład takich krajów jak Polska i Hiszpania, których rządy żądają od zagranicznych producentów największego offsetu. Parlament Europejski zwraca uwagę, że otwarcie rynku zamówień obronnych oznacza duże korzyści dla zagranicznych dostawców, którzy mogą z powodzeniem konkurować w przypadku realizowanych zamówień. Powstały dwa podejścia wyraźnie różne w tym zakresie w Europie. Z jednej strony, takie kraje jak Niemcy i Włochy nabywają duży procent własnego sprzętu, co stanowi wsparcie dla ich przemysłu obronnego. Z drugiej strony np. Polska jest zainteresowana rozwojem własnego nadal niedostatecznie konkurencyjnego przemysłu obronnego zwracając uwagę na pozyskiwanie korzyści płynących z offsetu od zagranicznych producentów sprzętu wojskowego. W tej sytuacji widać, że państwa członkowskie UE są dopiero w środku tzw. otwarcia na zasady rynku wewnętrznego w zakresie produktów obronnych. Więcej: Komisja Europejska a polski offset Parlament Europejski zauważa, że przedsiębiorstwa obronne z krajów Europy Wschodniej wciąż walczą o włączenie się do „nowoczesnego krajobrazu przemysłu obronnego” oraz łańcucha produkcyjnego. Większość jest nadal własnością państwa i nie jest konkurencyjna wobec firm z Zachodniej Europy, co za tym idzie, nie jest skuteczna na rynku globalnym. Zazwyczaj ich funkcjonowanie jest uzależnione od dotacji państwowych. Niektóre firmy są kupowane przez firmy europejskie lub angażują się w joint venture np. w Polsce przykładem jest Agusta Westland, która kupiła krajowego producenta śmigłowców tj. PZL Świdnik. Przedsiębiorstwa z Europy Wschodniej nadal budują swoją konkurencyjność między innymi za pomocą polityki offsetowej. Operacje biznesowe dotyczące prywatyzacji były do niedawna częścią programów offsetowych. Na przykład Polska jest postrzegana jako skuteczna w prywatyzacji swoich spółek, ale mimo wszystko wiele z nich jest nadal własnością Skarbu Państwa. Więcej: Konsolidacja- kierunek rozwoju europejskiego (ale nie polskiego) przemysłu obronnego W publikacji Parlamentu Europejskiego zwrócono uwagę na sektor morski. W szczególności Niemcy i Francja stały się liderami i coraz bardziej są obecne na rynku światowym w zakresie produkcji swoich fregat i okrętów podwodnych. Istotą jest to, że jest to sprzęt w dobrej cenie i sprawdzony. Stał się więc konkurencyjny wobec drogich niszczycieli oferowanych np. przez Wielką Brytanię. Niemcy i Francja starają się oferować również korzystny offset w postaci nieodpłatnego transferu technologii dla kupujących. Jest to podobne do sektora lotniczego w Stanach Zjednoczonych gdzie rodzime firmy pozyskują ogromne korzyści ze sprzedaży samolotów bojowych. Niektóre kraje, które dążą do budowy dużych jednostek pływających często mają wyspecjalizowaną krajową bazę przemysłową i chcą budować określone typy okrętów na eksport jednak rynek dla dużych jednostek ograniczony. To wyjaśnia, dlaczego w Wielkiej Brytanii są problemy ze sprzedażą innowacyjnych produktów morskich. W dokumencie wskazuje się, że produkcja na eksport jest nadal bardzo ważna ponieważ zwiększa konkurencję. Niektóre jednak firmy europejskie preferują w większej mierze regionalnych partnerów lub dostawy krajowe ponieważ w przypadku sprzedaży swoich produktów do krajów trzecich muszą oferować offset, który jest postrzegany jako zagrożenie dla utraty praw własności intelektualnej i spadku wartości EDTIB. Eksport jest jednak najważniejszą deską ratunku dla przemysłu. Aktualnie wszystkie kraje są nastawione na eksport. Jego kierunek jest zmienny. Dotychczas tradycyjnie sojusznicy z NATO i UE byli głównymi odbiorcami. Dzisiaj Niemcy, Holandia i Włochy mają tylko 30-40% eksportu skierowanego do krajów UE. Europejski rynek kurczy się, natomiast nowi klienci to Indie, Chiny, którzy poza nowoczesnym sprzętem oczekują realizacji ogromnego offsetu. Więcej: Polska w Europejskiej Agencji Kosmicznej. Dołączamy do reszty Europy W zakresie struktury przemysłu, zauważa się, że w UE nadal nie realizuje się celów związanych z EDTIB. Przemysł europejski pokazuje różny stopień kompetencji, możliwości i konkurencyjności w poszczególnych sektorach. Kompetencje są zwykle wysokie, ale wymiana wiedzy i umiejętności jest ograniczona. Aktualnie wszystkie sektory pokazują nadwyżki zdolności. Często na zwiększenie konkurencyjności państwa decydują się poprzez zastosowanie polityki offsetowej. Perspektywy dla EDTIB to między innymi te kwestie, które są coraz bardziej niezbędne tj konsolidacja przemysłu wewnątrz Europy oraz strategia dla eksportu wraz z uregulowanym i spójnym podejściem do offsetu. Eksport na rynki wschodzące może zawierać offset ponieważ może nie dojść do realizacji kontraktów. Aktualnie instytucje europejskie dążą do wypracowania wspólnych rozwiązań dla offsetu wobec państw trzecich. Jest to istotne ponieważ offset pociągają za sobą konsekwencje na poziomie EDTIB. W przypadku realizacji offsetu produkt końcowy zazwyczaj jest montowany i później serwisowany w państwie zakupu bez pomocy oryginalnego producenta. Więcej: Offset a przemysł zbrojeniowy w Polsce Parlament Europejski zauważa, że przepisy unijne w zakresie rynku i przemysłu obronnego dopiero kształtują krajobraz struktury przemysłu. Wzorzec współpracy i instytucje rozwijają się głównie poza UE, tym samym Europa pozbawia się EDTIB tworząc ją w krajach trzecich. W zakresie struktury przemysłu obronnego UE zauważalny jest brak kryteriów i celów związanych z EDTIB. Najlepsze firmy w UE tj. BAE Systems, EADS, Finmeccanica, Thales - są już globalnymi, a nie tylko europejskimi graczami. W pierwszej piątce firm skoncentrowanych jest 2/3 wszystkich obrotów sprzętu wojskowego. Centra doskonałości przemysłu obronnego Unii Europejskiej nadal koncentrują się jedynie w Europie Zachodniej. Hubert Królikowski, Zbigniew Skrzyński