Europa Środkowo-Wschodnia na progu wielkich wyzwań

Twórcy raportu, cytując JM Rektora SGH, stawiają sobie za cel diagnozę rzeczywistości, ale przy jednoczesnym zaprezentowaniu sugestii, pomysłów i rozwiązań wspierających przestrzeń aktywności systemu całego państwa. JM Rektor zauważył, że cyt. „Raport nie jest robiony – przepraszam za kolokwializm – pod publiczkę. Jest to Raport obiektywny, oparty na rzetelnych danych, badania były przeprowadzone rzetelnymi metodami”. Doprecyzowując przy tym, że cyt. „nie dość, że opisujemy stan faktyczny, to jeszcze formułujemy pożądane wnioski, a na podstawie tych wniosków również proponujemy pewne rozwiązania, pewne rekomendacje, które mogą być wykorzystane przez przedsiębiorców i rząd”.

Oś dyskusji w ramach całego Forum Ekonomicznego

Prezentacja odbywa się naturalnie w trakcie wydarzenia i stanowiła jednocześnie coś w rodzaju osi do późniejszych dyskusji panelowych, które pogłębiały już konkretne wątki pojawiające się w pracy naukowców z SGH. W 2025 r. prezentacja podstawowych aspektów opracowania odbyła się na specjalnej konferencji. Przysłuchiwali się jej liczni słuchacze, co oddają nawet udostępnione zdjęcia. Wydarzenie to wywołało później liczne dyskusje kuluarowe, a także odniesienia w trakcie rozmów prowadzonych od 2 do 4 września. Należy w tym miejscu dodać, że kluczowe wątki raportu oraz jego znaczenie były omawiane przez przewodniczącego Rady Programowej Forum Ekonomicznego Zygmunta Berdychowskiego, JM Rektora, profesora SGH Piotra Wachowiaka oraz dra Krzysztofa Łabowskiego, wiceprezesa Zarządu w Banku Ochrony Środowiska S.A. Wskazana instytucja finansowa była w przypadku tegorocznej edycji Forum Ekonomicznego partnerem wydarzenia.

Mówiąc ogólnie sam zaprezentowany raport zawiera, jak wskazali jego twórcy, nie tylko dane i analizy, lecz także odważne wnioski dotyczące odporności naszego regionu na globalne wstrząsy, takie jak pandemia COVID-19, kryzys na Bliskim Wschodzie czy wojna w Ukrainie. Wskazuje również na obszary wymagające pilnych działań, jak np. opóźnienia we wdrażaniu technologii sztucznej inteligencji w polskiej gospodarce. Autorzy Raportu podejmują też ważne zagadnienia zdrowia publicznego, dobrostanu psychicznego dzieci i młodzieży, konkurencyjności sektora rolno-spożywczego oraz inteligentnych miast. I rzeczywiście w streszczeniu raportu kolportowanego wśród uczestników rzuca się w oczy bardzo holistyczne ujęcie problemów niezbędnych dla rządzących, nauki, biznesu, przemysłu i świata analityków.

Czekając na zmianę w podejściu do AI

Pierwszy z rozdziałów został zatytułowany „Perspektywy rozwoju krajów Europy Środkowo-Wschodniej w latach 2025-2035 – zmiany instytucjonalne i wzrost gospodarczy w patchworkowym modelu kapitalizmu”. Autorzy rozważają w nim m.in. dwa scenariusze pozytywne dla rozwoju regionu, ale równocześnie budują obraz scenariusza określonego jako bazowy i, co najważniejsze, nie obawiają się wskazać na scenariusz ostrzegawczy. W tym ostatnim ostrzegając chociażby, że część analizowanego regionu może w przyszłych latach mierzyć się ze zwiększeniem luki dochodowej w stosunku do państw Europy Zachodniej. Według twórców, co interesujące, w tym najbardziej pesymistycznym scenariuszu dywergencji dochodowej mogą nie doświadczyć jedynie trzy państwa, a więc Polska, Litwa i Słowacja. Ważnym sygnałem jest umieszczenie rozważań o wpływie technologii AI na rozwój gospodarki tuż po analizach regionalnych. Niestety smutnym aspektem jest stwierdzenie, że cyt. „mimo ogólnego wzrostu zainteresowania sztuczną inteligencją Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w UE pod względem jej wdrażania”.

Doprecyzowano przy tym, iż cyt. „w 2024 r., według danych Eurostatu, jedynie 5,9 % polskich firm zatrudniających co najmniej 10 osób zdecydowało się na wdrożenie AI”. Zauważyć można też jeszcze inny ważny fragment, tj. cyt. „zdecydowanie najwyższą aktywność można zaobserwować w obszarach: sprzedaży, marketingu i obsługi klienta, czyli po stronie generującej przychody. Z kolei w obszarach typu back-office (np. łańcuch dostaw, operacje, produkcja, HR) ponad połowa badanych przedsiębiorstw nie planuje stosować rozwiązań AI, co jest niepokojące ze względu na fakt, że tam udane wdrożenia przyniosłyby potencjalnie znaczącą redukcję kosztów”. Niestety dość pesymistycznie brzmi także fragment mówiący, że cyt. „z przeprowadzonych badań wynika, że ciągle brakuje zrozumienia potencjału sztucznej inteligencji w kontekście osiągania przewagi konkurencyjnej na rynku”. W tym kontekście nie zaskakuje, że właśnie na Forum Ekonomicznym znaczny procent debat i paneli w jakimś stopniu stara się wyjść naprzeciw tej potrzebie ogólnej i dogłębnej zmiany mentalnej.

Wydatki na obronność

Inne wątki poruszone w omawianym raporcie to m.in. „Koniunktura gospodarcza w Europie Środkowo-Wschodniej”, „Wpływ transformacji energetycznej na wzrost gospodarczy krajów Europy Środkowo-Wschodniej”, „Klimat inwestycyjny krajów Europy Środkowo-Wschodniej”, „Państwa Europy Środkowo-Wschodniej w architekturze nowych międzynarodowych relacji gospodarczych”, „Wyzwania polityki fiskalnej dla państw Europy Środkowo-Wschodniej w dobie konfliktów zbrojnych”. Zatrzymajmy się w tym miejscu i podkreślmy, że autorzy podkreślają, iż cyt. „w większości państw EŚW wydatki na obronę narodową nie należą do dominujących. W 2023 r. – w zależności od państwa – stanowiły one 2,5% do 7,2% całkowitych wydatków publicznych. W krajach bałtyckich ich udział był najwyższy i stanowił średnio ok. 6,8%, podczas gdy w krajach Grupy Wyszehradzkiej odnotowano zdecydowanie niższy poziom – średnio ok. 3,4%. (…) Siedem na 11 państw charakteryzowało się niższą alokacją środków publicznych na ten cel niż Polska, w trzech przypadkach odnotowano natomiast większy udział tego rodzaju wydatków”. Co interesujące, w raporcie czytamy, że „kraje EŚW stosują konkretne podatki albo – zdecydowanie częściej – różnego rodzaju preferencje podatkowe, których podmiot lub przedmiot jest bezpośrednio powiązany z kwestiami militarnymi. Z jednej strony dotyczą one wprost personelu wojskowego (jako podatników), z drugiej zaś podatników realizujących określone wydatki na cele zbrojeniowe”.

Ważnym aspektem całego Forum Ekonomicznego jest także system ochrony zdrowia i polityka państwa prowadzona w tej przestrzeni. Stąd też, nie zaskakuje, iż w raporcie znalazł się oddzielny rozdział poświęcony „efektywności systemów ochrony zdrowia w państwach Europy Środkowo-Wschodniej”. Pojawiły się w opracowaniu także wątki „wpływu inwestycji na konkurencyjność producentów żywności na przykładzie wybranych krajów Europy Środkowo-Wschodniej”, ale też „indeks konkurencyjności inteligentnych miast na przykładzie wybranych ośrodków miejskich w Polsce” oraz „stan zdrowia i dobrostan psychiczny dzieci i osób młodych jako wyzwania rynku pracy w krajach Europy Środkowo-Wschodniej”.

Obraz krytycznych sektorów działania państwa

Konkludując, raport jest ważnym elementem dyskusji nie tylko w samych przestrzeniach szczegółowych, jeśli chodzi o kwestie biznesu, przemysłu, technologii czy też służby zdrowia i rolnictwa. Mamy bowiem do czynienia z istotnym obrazem cech aktywności państwa we współczesnym skomplikowanym świecie, gdzie region Europy Środkowo-Wschodniej poszukuje diagnoz zarówno narodowych, jak i w wymiarze kooperacji wielonarodowej. Z perspektywy bezpieczeństwa i obronności wczytanie się w wątki poruszane przez badaczy z SGH daje ważne opinie i oceny, jeśli chodzi o niewojskowy element odporności państwa na wypadek kryzysu. Zauważmy bowiem, że od dłuższego czasu, myśląc o efektywnej odpowiedzi na zagrożenia, w tym militarne, trzeba brać pod uwagę stan ekonomiczny państwa, jego odporność w zakresie służby zdrowia czy też produkcji rolno-spożywczej. I mówiąc jeszcze prościej, bez wzrostu gospodarczego i stabilnej sytuacji ekonomicznej nie możemy nawet myśleć o wielkich inwestycjach w obronność i szerzej bezpieczeństwo.

Materiał sponsorowany