Szwecja: Społeczeństwo w służbie obrony totalnej [10 PUNKTÓW]

Raport jest reakcją na zmieniająca się sytuację bezpieczeństwa wokół Szwecji, która została określona jako "niestabilna" oraz "nieprzewidywalna". W związku z tym członkowie komisji zidentyfikowali obszar wokół Sztokholmu, Gotlandię, region Öresund, obszar zachodniego wybrzeża wokół Gothenburga, zachodni obszar Svealand oraz gminy Jämtland i Norrbotten jako obszary strategicznego znaczenia w przypadku kryzysu lub wojny.

Jest to o tyle ważne, że jak twierdzą autorzy raportu, w przypadku katastrofy lub ataku dokonanego na jedno z państw nordyckich lub członków Unii Europejskiej "Szwecja nie pozostanie pasywna", przy czym Sztokholm oczekuje takiej samej postawy ze strony tych krajów jeśli to ona będzie ofiarą agresji. Dlatego jakikolwiek kryzys w regionie będzie wymagał od Szwecji podjęcia działań i zaangażowania własnych sił zbrojnych zarówno w charakterze obronnym, jak i wsparcia dla zaatakowanych sojuszników. 

Odpowiedzią na to wyzwanie ma być koncepcja obrony totalnej. Szwedzkie prawo definiuje obronę totalną jako "przygotowania i planowanie wymagane dla gotowości Szwecji do prowadzenia wojny". W momencie ogłoszenia przez władze najwyższego stopnia alarmu wszystkie działania społecznie zostają określone jako "obrona totalna". Oznacza to, że nie tylko armia, ale także rząd, władze samorządowe, prywatne instytucje, ochotnicze organizacje obronne oraz osoby prywatne działają w jej ramach. Celem totalnej obrony ma być obrona Szwecji na jej terytorium lub poza granicami samodzielnie lub we współpracy z innymi podmiotami w przypadku ataku, a także ochrona i promocja szwedzkiego bezpieczeństwa, wolności oraz autonomii. 

Czytaj także: Szwecja i Rumunia pod ochroną Patriotów. Sukces USA [KOMENTARZ]

Obrona totalna ma być elementem odstraszającym potencjalnego przeciwnika, ale w przypadku wybuchu konfliktu musi skorzystać z potencjału do walki, zarówno wykorzystując możliwości obrony militarnej, jak i cywilnej. Istotą obrony totalnej jest przygotowanie społeczeństwa do warunków wojennych, tak aby nie dochodziło do zakłóceń w jego funkcjonowaniu. 

Przygotowanie obrony cywilnej powinno zdaniem autorów raportu uwzględniać zmiany oraz trendy kształtujące szwedzkie społeczeństwo. Należy do nich powszechny dostęp do usług transportowych, elektryczności, a także surowców energetycznych. Ważnym trendem jest postępująca digitalizacja, co rodzi ryzyko, że potencjalny agresor mógłby posłużyć się atakami cybernetycznymi, aby osłabić szwedzkie siły i wywołać chaos wśród społeczeństwa. 

Choć komisja jest zdania, że szwedzkie prawodawstwo pozwala szwedzkim władzom na podjęcie działań wymagających odpowiedzi oraz daje im narzędzia do zarządzania przygotowaniami obronnymi. Jednocześnie aktualne przepisy prawa przewidują środki w przypadku wojny hybrydowej oraz sytuacji, która grozi jej rozpoczęciem. 

Czytaj także: Zbrojna Skandynawia. Obrona umiarkowanym kosztem [RAPORT]

Pozytywna ocena nie oznacza jednak, że komisja nie przedstawiła rekomendacji dotyczących usprawnienia funkcjonowania obrony totalnej. Chodzi tu głównie o uzupełnienie ustawy regulującej działanie obrony cywilnej bazującej na strukturach zarządzania kryzysowego o środki przewidziane na czas wojny.  

1. Organizacja biur rządowych

Koordynacja obrony totalnej powinna pozostawać w gestii ministerstwa obrony, które będzie organizowało biura rządowe, z kolei te będą odpowiedzialne za nadzorowanie działań obronnych na poziomie lokalnym i lokalnym.

2. Ustanowienie agencji obrony cywilnej 

Rolę tego ciała miałaby pełnić Swedish Civil Contingencies Agency. Ma to usprawnić proces planowania w czasie pokoju oraz skoordynować działania podczas wojny.

3. Organizacja terytorialna

Z 21 gmin mają zostać utworzone obszary skupiające po od 3 do 6 jednostek terytorialnych. Na ich czele ma stać jeden z włodarzy gminy wchodzącej w skład okręgu. W przypadku podniesionego alarmu do jego obowiązków będzie należało kierowanie obroną cywilną na danym obszarze. Komisja zaleca również, aby kształt regionów wojskowych został dostosowany do obszarów działania obrony cywilnej.

4. Obowiązkowy pobór do obrony cywilnej

Będzie obowiązywał w czasie wojny i wymagał podstawowego przeszkolenia. Tu komisja widzi rolę dla organizacji proobronnych, które nie tylko mają odpowiadać za szkolenie, ale także być źródłem kadr dla obrony cywilnej oraz angażować społeczeństwo w działania na jej rzecz. Elementem wpływającym pozytywnie na nastroje społeczne ma być utworzenie specjalnej agencji, której zadaniem byłby rozwój obrony psychologicznej. 

5. Koordynacja działań w cyberprzestrzeni

W swoim raporcie komisja zwróciła uwagę na fakt, że wiele rządowych agencji jest zaangażowanych w nadzór nad kwestiami cyberbezpieczeństwa, szczególnie, że atak cybernetyczny na infrastrukturę krytyczną może mieć takie same konsekwencje dla społeczeństwa jak atak konwencjonalny.

6. Racjonowanie żywności, energii eklektycznej i surowców

W przypadku energii elektrycznej podmioty odpowiedzialne za infrastrukturę krytyczną będą zobowiązane do zbudowania awaryjnych rozwiązań dla wytworzenia energii elektrycznej w celu zapewnienia jej nieprzerwanych dostaw i w tym celu komisja sugeruje wykorzystanie rozwiązań związanych z energią odnawialną. Priorytetyzacja dotyczy także surowców energetycznych. Plany komisji uwzględniają również magazynowanie żywności.

7. Dostosowanie działań służb zdrowia, porządkowych oraz transportowych w czasie podniesionego zagrożenia lub wojny 

Sugestie komisji zakładają ukierunkowanie przestawienia trybu działań szpitali tak, aby wszelkie zabiegi medyczne były podporządkowane uratowaniu jak największej liczby potencjalnych ofiar konfliktu. Dodatkowo w każdym obszarze obrony cywilnej władze powinny wyznaczyć jedną placówkę, która będzie pełniła rolę szpitala wojskowego. W przypadku Gotlandii oraz północnej części Norrlandii do tego celu dedykowane będą dwa szpitale. 

Aby sprostać potrzebom czasu wojny lub kryzysu, w których kluczowa jest ochrona infrastruktury krytycznej (oraz innym zadaniom formacji policyjnych) autorzy raportu proponują reorganizację zwiększenie liczby funkcjonariuszy stanowiących wsparcie dla policji w sytuacjach kryzysowych, tak aby osiągnęła ona 1000 osób do 2021 r. oraz 3 tys. do 2025 r.

8. Dialog z sektorem prywatnym

Zgodnie ze szwedzkimi przepisami, firmy prywatne mają obowiązek uczestniczyć w obronie totalnej. Jak zauważają autorzy raportu, posiadają one potencjał organizacyjny wiedzę oraz kreatywność, które mogłyby stanowić cenny wkład w procesie planowania. Przedsiębiorstwa kluczowe z punktu widzenia obrony totalnej powinny zostać zidentyfikowane i objęte szczególnymi regulacjami przewidzianymi na wypadek wojny lub kryzysu. Do tego dochodzi utworzenie specjalnej rady gospodarczej koordynującej współpracę państwa oraz podmiotów prywatnych na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym. 

9 . Rozwój współpracy obronnej z Finlandią i Norwegią

10. Utworzenie agencji kontrolującej i oceniającej działania obronne. Rząd proponuje stworzenie nowej, niezależnej agencji przeznaczonej do monitorowania i oceny efektów działań wzmacniających zarówno potencjał militarny, jak i obronę cywilną.

Według szacunków komisji zastosowanie jej zaleceń będzie kosztowało 4,2 mld koron rocznie (511 mln USD) w okresie od 2021 do 2025 r. Na początku minionej dekady Szwecja zakończyła większość projektów planowania na czas podwyższonego alarmu oraz wojny. Ponownie powrócono do nich w ustawie obronnej z 2015 r. jednak, jak zauważają członkowie komisji, do tej pory zapadło niewiele decyzji strategicznych odnośnie tego obszaru obronności. 

Warto zauważyć, że Szwecja już od pewnego czasu podejmuje intensywne działania w celu zwiększenia zdolności odparcia agresji ze strony Rosji. W siłach zbrojnych zdecydowanie zwiększono zakres modernizacji. Na Gotlandii sformowano dowództwo pułku, Szwedzi zdecydowali też o zakupie Patriotów czy przywróceniu do eksploatacji pocisków rakietowych RBS 15 Mk 2 odpalanych z wyrzutni brzegowych, zmagazynowanych czołgów Strv 122/Leopard 2 czy wreszcie systemów broni przeciwpancernej, jak RBS 55/TOW. Kulminację dotychczasowych przygotowań stanowiły ćwiczenia Aurora, realizowane w podobnym czasie, co rosyjski Zapad 2017, z udziałem ok. 19 tys. przedstawicieli personelu sił zbrojnych Szwecji, a także wojskowych z innych państw, w tym USA.

Obecnie Szwecja chce - oprócz, a nie zamiast wzmacniania armii - odtworzyć i zwiększyć swój potencjał, jeżeli chodzi o obronę cywilną. Z treści dokumentu wynika wyraźnie, że władze w Sztokholmie biorą pod uwagę ryzyko konfliktu zbrojnego na dużą skalę, w innym wypadku nie tworzono by planów racjonowania żywności i masowej ewakuacji medycznej. Doświadczenia Szwecji, jeżeli chodzi o obronę cywilną są niewątpliwie cenne i powinny być brane pod uwagę również w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, w tym w Polsce.

Lidia Gibadło/Jakub Palowski