Rok Macierewicza w MON. Największe wyzwania: Budżet, SPO i modernizacja [7 PUNKTÓW]

Antoni Macierewicz w momencie objęcia urzędu szefa MON zapowiedział przeprowadzenie w resorcie audytu i przedstawienie go w ciągu nie więcej niż "półtora miesiąca" od ujawnienia priorytetów pod koniec listopada 2015 roku. Odniósł się też krytycznie do przetargu na obronę powietrzną średniego zasięgu Wisła oraz wyraził wątpliwości co do postępowania na śmigłowce wielozadaniowe. Ostatecznie audyt został upubliczniony w trakcie wystąpienia ministra w Sejmie, w maju br. W trakcie wystąpienia szef resortu wykazał szereg niedostatków polskiej armii, przekładających się na ograniczoną zdolność do obrony terytorium kraju. Zwrócił uwagę na niewykorzystywanie środków przez koalicję PO-PSL (co miało miejsce szczególnie w latach 2008-2013), czy – z bardziej szczegółowych kwestii – brak wyposażenia śmigłowców bojowych w broń przeciwpancerną.

Natomiast podsumowując rok sprawowania urzędu minister Macierewicz stwierdził, że działania w celu zwiększenia zdolności obronnej Polski koncentrują się wokół czterech filarów: rozbudowy i modernizacji armii, wzmacniania obecności sojuszniczej, zwiększania zdolności przemysłu obronnego oraz kreowania postaw patriotycznych. Należy jednak pamiętać, że realizowany jest też Strategiczny Przegląd Obronny, zapowiadano też zwiększenie wydatków obronnych powyżej 2 proc. PKB. Warto więc przedstawić zestawienie wybranych zagadnień, które już wpływają bądź mogą wpłynąć na potencjał obronny kraju:

1. Wsparcie sojusznicze. W trakcie sprawowania przez Antoniego Macierewicza funkcji Ministra Obrony Narodowej miał miejsce szczyt NATO w Warszawie, na którym zapadły ustalenia dotyczące rozszerzonej obecności wysuniętej (rozmieszczania batalionowych grup bojowych w Polsce i krajach bałtyckich). Stanowią one istotny krok naprzód w stosunku do ustaleń z Newport. Znaczne zwiększenie obecności w Europie Środkowo-Wschodniej, w tym w Polsce, zadeklarowały też USA, co ma pozwolić na ustanowienie potencjału odstraszania. W Polsce będą rozlokowane dowództwo i niektóre pododdziały podczas pierwszej rotacji brygady pancernej. Warto też wskazać, że przed szczytem NATO Polska zadeklarowała udział w koalicji zwalczającej Daesh na Bliskim Wschodzie, w tym wydzielenie myśliwców F-16 do misji rozpoznawczej, która jest realizowana do chwili obecnej. Ta decyzja, zatwierdzona przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę, spowodowała wzrost wiarygodności sojuszniczej Polski i mogła być korzystna również na szczycie NATO. 
2. Zwiększenie liczebności armii. Minister Macierewicz zadeklarował podjęcie działań w celu wzmocnienia zdolności operacyjnych armii i zwiększenia jej liczebności. Ma temu służyć na przykład zniesienie ograniczenia długości służby szeregowych zawodowych do 12 lat, a także limitów awansowych. Do końca tego roku liczebność armii ma wzrosnąć o około 5 tys. żołnierzy, bez uwzględnienia wojsk OT. Zwiększane jest szczególnie ukompletowanie jednostek na wschodzie kraju, co jednak przynajmniej częściowo rozpoczęte zostało w trakcie kadencji poprzedniego kierownictwa MON po wybuchu kryzysu ukraińskiego. Podwyższono wynagrodzenia dla żołnierzy i pracowników wojska.
3. Budowa Obrony Terytorialnej. Kluczowym obszarem działań obecnego kierownictwa MON jest budowa Obrony Terytorialnej, istniejącej już w czasie pokoju, jako oddzielnego, piątego rodzaju wojsk. Jej liczebność ma osiągnąć ponad 50 tys. żołnierzy w 2019 roku, a na wyposażenie ma trafić przede wszystkim nowy sprzęt. Formowanie OT jest odpowiedzią na zmiany w środowisku bezpieczeństwa. Proces budowy licznej, dobrze wyposażonej i obecnej w czasie pokoju Obrony Terytorialnej należy ocenić pozytywnie z punktu widzenia potrzeb obronnych Polski. Należy jednak zadbać, aby nie odbyło się to kosztem modernizacji wojsk operacyjnych, pożądane staje się więc zwiększenie wydatków obronnych znacznie powyżej 2 proc. PKB m.in. z uwagi na OT. Natomiast sama Obrona Terytorialna powinna zostać włączona w docelowy system dowodzenia (z deklaracji MON wynika, że takie jest założenie resortu).
4. Modernizacja armii. Antoni Macierewicz zatwierdził niedawno redefinicję Planu Modernizacji Technicznej Sił Zbrojnych „urealniającą” niedoszacowany PMT. Wysłano też wniosek Letter of Request dotyczący zakupu w USA systemu Patriot z modułem dowodzenia IBCS w programie Wisła, jednocześnie równolegle jest brana pod uwagę oferta MEADS. Zrezygnowano natomiast z zakupu śmigłowców Caracal z uwagi na brak odpowiednich warunków umowy offsetowej. MON deklaruje, że będzie kierować zamówienia do krajowego przemysłu, ma temu też służyć nadzór resortu nad Polską Grupą Zbrojeniową odgrywającą istotną rolę w procesie modernizacji. Kluczowe decyzje w procesie modernizacji, dotyczące np. programów Kruk, Homar czy Narew mają być podjęte dopiero w 2017 roku, w ciągu kilku lat może się okazać, że realizacja programów w ramach budżetu na poziomie 2 proc. PKB będzie utrudniona z uwagi na kumulację wydatków. Do realizowanych obecnie programów zostaną bowiem dodane zakupy nowych systemów rakietowych, okrętów, w perspektywie także nowych BWP itd. Resort obrony ograniczył udział krajowych podmiotów w niektórych postępowaniach, pomimo istnienia potencjału przemysłowego, wątpliwości budzą też niejasne deklaracje dotyczące sposobu pozyskiwania śmigłowców wielozadaniowych po rezygnacji z zakupu Caracali. Z kolei pozytywną stroną redefinicji PMT jest uwzględnienie jako jednego z priorytetów zdolności armii w cyberprzestrzeni. MON wyraźnie deklaruje też, że budżet na 2016 rok (jeszcze przed rozpoczęciem większości kluczowych programów) będzie wykonany w 100 proc., pomimo opóźnień.
5. Strategiczny Przegląd Obronny i zmiany strukturalne – w tym systemu pozyskiwania sprzętu. W MON realizowany jest Strategiczny Przegląd Obronny, który ma nakreślić kierunki rozwoju polityki obronnej państwa i sił zbrojnych. Jednym z istotnych obszarów, jakie mogłyby zostać poruszone przez SPO jest zmiana systemu pozyskiwania sprzętu wojskowego, poprzez instytucjonalną i prawną integrację tego procesu. Przegląd może też odpowiedzieć na pytanie, czy zredefiniowany PMT, bazujący na poprzednim planie, jest wystarczający dla zapewnienia odpowiedniego poziomu zdolności operacyjnych w zmienionym środowisku bezpieczeństwa. Wątpliwości budzi choćby kwestia obrony przeciwpancernej (termin dostaw granatników od 2021 roku), czy niejasny harmonogram rozpoczęcia dostaw systemów przeciwlotniczych Narew, a także opóźnienia w programach budowy okrętów dla Marynarki Wojennej.
6. Zmiany systemu dowodzenia. MON deklaruje, że do końca roku ma zostać przedstawiony projekt zmian w systemie dowodzenia i kierowania polską armią, które będą dążyć do jego ujednolicenia. Wprowadzona przez poprzedni rząd reforma dowodzenia była od początku mocno krytykowana przez przedstawicieli Prawa i Sprawiedliwości i należy się spodziewać zmian w tym zakresie, ale ich założenia na razie nie są znane publicznie.
7. Zwiększenie wydatków obronnych powyżej 2 proc. PKB. W projekcie Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju zawarto plan zwiększania wydatków obronnych do 2,2 proc. PKB do 2020 roku, i 2,5 proc. PKB do 2030 roku. Realizacja tych zapowiedzi byłaby odzwierciedleniem spełnienia realnych potrzeb sił zbrojnych w zakresie modernizacji, gdyż istotne zwiększenie finansowania – jak wskazano wcześniej – jest niezbędne do przeprowadzenia w armii „technologicznego skoku”, pozwalającego na wycofanie przynajmniej większości sprzętu z czasów Układu Warszawskiego. Warto przypomnieć, że obecne plany do 2022 roku nie obejmują np. nowych samolotów bojowych, a kwoty w pierwotnej treści planu PMT na lata 2013-22 były znacznie niedoszacowane.

Dodatkowo, MON zamierza zwiększać liczebność armii i budować Obronę Terytorialną, to jednak nie może odbyć się kosztem procesu modernizacji. Pewnym zagrożeniem dla zwiększenia wydatków obronnych mogą okazać się plany rządu w innych obszarach, wywierające wpływ na system finansów publicznych - w tym zmian w systemie emerytalnym. Pierwszy krok w celu zwiększenia finansowania armii został podjęty przy okazji zakupu samolotów VIP – kwota 1,7 mld zł przeznaczona na ten cel w latach 2016-2021 znajduje się poza ustawowym limitem na poziomie 2 proc. PKB na podstawie stosownej uchwały Rady Ministrów. Z drugiej strony, w kampanii wyborczej wspominano nawet o zwiększeniu finansowania armii do 3 proc. PKB.

Rząd Beaty Szydło i MON kierowany przez Antoniego Macierewicza w ciągu ostatniego roku podjął pewne działania, wzmacniające zdolności operacyjne polskiej armii, udało się także uzyskać pozytywne dla Polski rozstrzygnięcia na szczycie NATO w Warszawie. Jednakże, przed resortem nadal stoi zadanie rozpoczęcia generacyjnej wymiany przestarzałego, posowieckiego sprzętu na szeroką skalę oraz pełnego, spójnego określenia kierunków rozwoju Sił Zbrojnych w ramach Strategicznego Przeglądu Obronnego.

Jak na razie zredefiniowano Plan Modernizacji Technicznej. O ile samo założenie zmian w PMT jest słuszne m.in. z uwagi na jego niedoszacowanie, to podpisanie dokumentu zostało opóźnione w stosunku do pierwotnych planów, daje się też zauważyć pewien brak spójnej wizji - na przykład w deklaracjach dotyczących śmigłowców wielozadaniowych. Z kolei wyłączenie z niektórych postępowań (dotyczących np. bezzałogowców) polskich podmiotów prywatnych, przynajmniej w roli głównych wykonawców może przyczynić się do opóźnienia tych programów, pomimo że w Polsce istnieje już w dużej mierze potencjał przemysłowy przeznaczony do ich realizacji.

Obecnie jednym z najistotniejszych zadań staje się rozpoczęcie realizacji kluczowych programów uporządkowanie systemu pozyskiwania sprzętu i zapewnienie odpowiednich zasobów – w tym finansowania na poziomie znacznie powyżej 2 proc. PKB. Zostało to ujęte w projekcie Strategii Na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, ale wykonanie tych zapowiedzi będzie zależne od ogólnej kondycji finansów publicznych. Z uwagi na możliwą kumulację programów modernizacyjnych oraz zakres potrzeb armii grozi bowiem sytuacja, w której najważniejsze programy będą nadal opóźniane (częściowo z przyczyn związanych ze strukturalną niedoskonałością systemu pozyskiwania sprzętu, a częściowo z powodu niewystarczających środków), a zamiast „generacyjnego skoku” realizowane będą jedynie niektóre programy, nie zapewniając wystarczającego podniesienia zdolności operacyjnych.