Strielec zwiększy skuteczność rosyjskiej artylerii i lotnictwa? [ANALIZA]

Komunikat rosyjskiego resortu obrony z 23 marca 2019 r. (a wcześniej z 22 stycznia 2019 r.) opisujący ćwiczenia zwiadowców górskich pododdziałów Południowego Okręgu Wojskowego na stokach gór Kaukazu wydawał się typowy. Informowano w nim bowiem o specjalnych ćwiczeniach taktycznych żołnierzy z jednostek rozpoznawczych w warunkach zimowych w zakresie organizowania zasadzek, minowania dróg oraz likwidowania punktów dowodzenia umownego przeciwnika. Trenowano także przemieszczanie się z wykorzystaniem nart oraz organizowanie wypoczynku w warunkach zimowych.

W tym teoretycznie standardowym działaniu szczególną uwagę zwrócono jednak na wykorzystanie systemu rozpoznania, dowodzenia i łączności KRUS Strielec (Komplieks razwiedki, uprawlienia i swiazi), który według resortu obrony zapewnia dowodzenie walką, identyfikację wykrytych obiektów, obliczanie ich współrzędnych, wyznaczanie celów oraz przygotowanie danych do skutecznego użycia uzbrojenia.

W rzeczywistości mamy tu do czynienia przede wszystkim z systemem łączności i dowodzenia najniższych szczebli. Sami Rosjanie przyznają, że „z punktu widzenia podstawowych funkcji i możliwości KRUS Strielec jest uzupełnieniem i zamiennikiem dla systemów łączności głosowej wykorzystywanych w różnego rodzaju pododdziałach wojsk naziemnych”. Z jego pomocą żołnierze mogą bowiem komunikować się między sobą oraz przekazywać różnego rodzaju dane.

Częste ćwiczenia z użyciem Strielca wskazują, że Rosjanie chcą wprowadzić na wyposażenie swoich wojsk zestawy pozwalające na wskazywanie celów dla swoich systemów artyleryjskich w sposób zautomatyzowany, zwiększając ich celność oraz przyspieszając czas reakcji na zagrożenie. Zadania tego, jak widać, nie zleca się już jednak tylko wyspecjalizowanym obserwatorom jednostek artylerii lub koordynatorom działań lotnictwa, ale również żołnierzom z innymi specjalnościami.

KRUS Strielec zresztą nie powstał tylko na potrzeby artylerii i zwiadu, ale przede wszystkim jako dodatkowy element wyposażenia żołnierza przyszłości - Ratnik. Jest on zresztą często mylony z Ratnikiem, którego elementy mogą być podłączone do Strielca lub są jego integralnym elementem (np. okular przezierny, komputer taktyczny AK i TT, celownik telewizyjny do karabinka szturmowego i wyborowego Szachin).

Czym tak naprawdę jest KRUS Strielec?

KRUS Strielec to zestaw rozpoznania, dowodzenia i łączności opracowany oraz produkowany seryjnie przez firmę Radioawionika z Sankt Petersburga. Pomimo faktu, że został on wprowadzony na uzbrojenie w 2007 roku Rosjanie cały czas go udoskonalają, i to w takim stopniu, że obecnie wyróżnia się już dwie jego wersje: Strielec i Strielec-M.

Według oficjalnego komunikatu resortu obrony z marca 2019 r. w skład zestawu KRUS wchodzą: komputer osobisty dowódcy, radiostacja satelitarna, radiostacja VHF, dalmierz-goniometr, przenośna stacja radarowa krótkiego zasięgu Fara-WR, urządzenie transmisji danych, system nawigacji indywidualnej i grupowej współpracujący z systemami GLONASS i GPS.

W rzeczywistości tak zredagowana informacja (być może specjalnie) niewiele wyjaśnia - jak cały zestaw Strielec naprawdę działa i z czego tak naprawdę może się składać? Czasownik „może” jest tutaj bardzo ważny, ponieważ skład zestawu KRUS może się różnić i to zarówno, gdy się uwzględni stanowisko żołnierza w pododdziale, jak i jego specjalność oraz wykonywane w danym momencie zadanie. Nawet bowiem wyposażenie bazowe/indywidualne może zwierać inne elementy wyposażenia, w zależności od tego: czy mamy do czynienia z dowódcą, czy też ze „zwykłym” operatorem.

Pomocą jest modułowa budowa zestawu, która pozwala na łatwe wymienianie elementów (np. w przypadku uszkodzenia) lub uzupełnianie dodatkowym wyposażeniem. Upraszcza to dodatkowo proces modernizacji systemu, ponieważ najczęściej nie trzeba wymieniać całego ekwipunku, a jedynie jego zmodyfikowaną część.

Rosjanie informują jak na razie o siedmiu wariantach zestawu KRUS Strielec zapewniających działanie żołnierzom różnych specjalizacji i szczebli.

• 83т215WR-1 - wariant bazowy;
• 83т215WR-2 - wariant rozszerzony;
• 83т215WR-3 - operator dalmierza PDU-4;
• 83т215WR-4 - operator radiostacji R-168-5UN-2;
• 83т215WR-5 - operator radiostacji łączności satelitarnej R-438-М;
• 83т215WR-7 - dowódca;
• 83т215WR-8 - operator radaru Fara-WR.

Do tego dochodzi ekwipunek „zewnętrzny”, który może współpracować z KRUS i który jest dobierany w zależności od realizowanej misji. To właśnie w tym ekwipunku mogą być (choć nie muszą) wymieniane przez resort obrony: dalmierz-goniometr, przenośna stacja radarowa krótkiego zasięgu Fara-WR i radiostacja satelitarna. Ale, jak się okazuje, mogą to być również bezzałogowe aparaty latające oraz zdalnie sterowane roboty lądowe.

Co wchodzi w skład zestawu KRUS Strielec?

Wyposażenie „indywidualne” KRUS Strielec, jest w całości rozmieszczone i połączone przewodami na kamizelce taktycznej lub kuloodpornej żołnierza. Przy czym urządzenia łączności i obsługi systemu są zawieszane na piersi, anteny radiowe i systemu nawigacji satelitarnej są rozmieszczane na barkach, a zasobniki transportowe w dolnej części oporządzenia z boków. Ułatwia to poruszanie się, nie krępuje ruchów podczas wykonywania misji, jak również przyśpiesza zarówno zakładanie wyposażenia, jak i jego zdejmowanie.

Taki indywidualny zestaw żołnierza w wersji Strielec-M waży około 2,5 kg z czego najcięższym elementem jest litowo-jonowy akumulator KPE-1 (kontiejner pierwićnowo eliektropitanija). Zabezpiecza on pracę wszystkich urządzeń wchodzących w skład Strielca (w niektórych przypadkach również urządzeń współpracujących) przez co najmniej 8 godzin w temperaturach od -40°C do +60°C, zachowując przy tym odporność na silne wstrząsy, zanurzenie w wodzie i brud. Akumulator umieszczony jest w specjalnej kieszeni transportowej (w kamuflażu) podwieszanej do kamizelki taktycznej z jej dolnej, tylnej prawej strony.

W podobnej kieszeni transportowej (podwieszanej do kamizelki taktycznej z jej dolnej, tylnej lewej strony) umieszcza się „mózg” całego zestawu, czyli blok obróbki i sterowania AK-1 (apparatnyj kontiejner). Jest to tak naprawdę komputer przenośny w „bezpiecznej” obudowie. To właśnie z niego odbywa się sterowanie całym zestawem, jak również przez niego rozdzielane jest zasilanie do poszczególnych urządzeń, podawane z akumulatora KPE-1.

Do podstawowej obsługi indywidualnego wyposażenia wchodzącego w skład zestawu KRUS Strielec jest potrzebny tak naprawdę jedynie nagłowny zestaw mikrofonowo-słuchawkowy TMG (teliefonno-mikrofonnaja garnitura), którego słuchawki chronią słuch żołnierza przed bliskimi wystrzałami i wybuchami, a z drugiej strony wzmacniają ciche dźwięki. Podstawowe czynności zestawu można obsługiwać z pomocą niewielkiego (wielkości paczki papierosów), metalowego manipulatora kontrolowanego przez dotyk POU (pult operatwnowa uprawilienija) – tzw . pulpitu operatorskiego kierowania.

Manipulator ten jest zawieszony na piersi jako zewnętrzny element, najczęściej na lewej stronie kamizelki taktycznej. Znajduje się na nim m.in. włącznik/wyłącznik zestawu KRUS, „tangent” radia, oddzielny przycisk „ranny” oznaczony krzyżem (jego wciśnięcie wskazuje dowódcy na mapie, że dany żołnierz potrzebuje pomocy medycznej wraz z jego położeniem), przycisk przełączania abonentów i „klawisz programowalny”. Dzięki takiemu rozwiązaniu całe sterowanie zestawem Strielec jest według Rosjan proste, efektywne i intuicyjne (można go obsługiwać bez pomocy wzroku).

Żołnierze wyposażeni w KRUS są połączeni w sieć komputerową, w której można przekazać głos, obrazy, filmy wideo, wiadomości tekstowe oraz cyfrowe. Zasięg tej sieci dla jednego zestawu wynosi około 1,5–2 km, ale ze względu na fakt, że każdy zestaw może pracować jako retlanslator, to ten obszar można bez problemu rozszerzyć.

Przekazywanie danych w sieci odbywa się poprzez tzw. moduł indywidualnej łączności radiowej MIRS (moduł indywidualnoj radioswiazi). Jego system antenowy został umieszczony w półsferycznej kopule o średnicy kilku centymetrów i umieszczony na prawym barku żołnierza (w osłonie podobnej do pagonów). Podobny wyglądem układ antenowy posiada inny element wyposażenia Strielca – moduł systemu nawigacji satelitarnej MSNS (Moduł sputnikowoj nawigacionnoj sistemy). Półsferyczny system antenowy tego systemu został umieszczony z kolei w „pagonie” lewego barku. Ten moduł nawigacyjny ma również podsystem nawigacji inercyjnej, który pozwala na określenie współrzędnych nawet wtedy, gdy nie ma dostępu do danych satelitarnych (np. z powodu zakłóceń).

Interfejsem łączącym żołnierza z całą siecią KRUS Strielec jest indywidualny wielofunkcyjny pulpit MFP (mnogofunkcjonalnyj pult) wielkości smartfona, o niewielkim ekranie z układem graficznym oraz prostym układzie kilku przełączników zapewniających w miarę prostą obsługę i wykonywanie nawet bardzo złożonych zadań.

To właśnie do tego pulpitu mają być podłączane wszystkie urządzenia zewnętrzne – np. dalmierz-goniometr. Dane uzyskane w ten sposób użytkownicy pulpitu sterowania przesyłają do swego dowódcy w sieci wewnętrznej. Mogą być one uzupełnione przez samych żołnierzy na podkładzie mapy elektronicznej, z możliwością dopisywania wyjaśnień, ustawiania parametrów, identyfikowania systemów uzbrojenia przeciwnika, zaznaczania stref szczególnie interesujących dla rozpoznania oraz miejsc do atakowania w pierwszej kolejności.

Wszystkie te dane mogą być później przekazywanie do dowódcy. Są one zobrazowane na jego tablecie taktycznym AK lub TT, które mają rozszerzony zakres funkcji i większy ekran niż pulpit MFP. Dzięki temu dowódca może łatwiej analizować sytuację, kontrolować działanie swoich żołnierzy (wiedząc np. który z nich jest ranny) i wydawać rozkazy, które z kolei są zobrazowywane na pulpitach taktycznych wskazanych podwładnych. Może też wskazywać cele, którymi mają się zajmować poszczególne, podległe mu osoby (lub pododdziały). Rosjanie wskazują, że taki sam tablet taktyczny TT powinni mieć jeszcze inni żołnierze w pododdziale w takich specjalnościach jak snajper, operator granatnika czy lekkiego karabinu maszynowego.

Dowódca korzystając ze Strielca może również planować trasę przemarszu dla żołnierzy, która nie tylko pojawi się na ekranie pulpitu indywidualnego, ale również może działać jako „nawigator audio”, podpowiadając w słuchawce jak się poruszać. Pomaga w tym fakt, że żołnierze są połączeni z systemami GLONASS i GPS. Dowódcy mają również możliwość nagrywania wiadomości głosowych.

Rosjanie tego nie zaznaczają, że tablet taktyczny TT wykorzystywany w zestawie KRUS Strielec prawdopodobnie fizycznie niczym nie różni się od pulpitów dowódców, które wchodzą w skład wyposażenia żołnierza przyszłości Ratnik. Zmiany dotyczą więc jedynie oprogramowana oraz poziomu dostępu do baz danych i odpowiednich szczebli kierowania.

Do łączności zewnętrznej w strefie bliskiej dowódcy wykorzystując radiostację R-853-W2M o zasięgu około 8 km, przy wykorzystaniu naziemnego retlanslatora – do 200 km, a przy wykorzystaniu lotniczego retlanslatora na wysokości 9000/10000 m – do 400 km. Może być też wykorzystana radiostacja R-168-5UN-2 Akwiedukt (o zasięgu około 10 km) oraz radiostacja łączności satelitarnej R-438-M Biełozier.

Co może zostać podłączone do KRUS Strielec?

Informacja przekazywana przez rosyjskie ministerstwo obrony, że KRUS Strielec może współpracować z we wszystkimi rodzimymi systemami rozpoznania, dowodzenia, celowaniem, wyznaczania celów, radarami rozpoznania pola walki, dalmierzami-goniometrami oraz bezzałogowymi statkami powietrznymi jest bardzo mało precyzyjna.

W rzeczywistości taka współpraca jest możliwa tylko z najnowszymi urządzeniami w swojej klasie, i to też prawdopodobnie tylko takimi, które wcześniej zostały do tego przystosowane. Jak na razie oficjalnie wiadomo tylko o dwóch takich urządzeniach. W przypadku dalmierza-goniometru takim przystosowanym do współdziałania rozwiązaniem, jest przenośny moduł obserwacyjny PDU-4. Pozwala on nie tylko określić namiar i odległość do celu (do 3-5 km), ale ma również możliwość fotografowania i filmowania.

PDU-4 to urządzenie wielkości niewielkiej lornetki, które może być wykorzystywane ze statywem, albo też używane z ręki (błąd pomiaru odległości zwiększa się wtedy do około błędu 1,5–2 metrów). W celu zmniejszenia wagi dalmierz laserowy nie ma własnej baterii i łączy się bezpośrednio z zestawem Strielec pobierając zasilanie z jego akumulatora litowo-jonowego. Przy czym przewody zasilające urządzenia w czasie transportu są schowane w jego wnętrzu, dzięki czemu nie można ich zgubić.

Dalmierz nie jest bezpieczny dla oczu i może oślepić innych ludzi. Do jego obsługi służą tylko cztery przyciski znajdujące się na górnej powierzchni obudowy. Można nimi przede wszystkim wybrać jeden z trzech modów pracy: pomiar odległości, robienie zdjęć i filmów wideo. Rosjanie sami się jednak przyznają, że funkcja wideo jest wykorzystywana rzadko ze względu na zbyt długi czas przekazywania danych. Wewnętrzna pamięć pozwala jednak na nakręcenie filmu o długości 36 minut. Cztery przełączniki dają dodatkowo możliwość ustawiania menu, parametrów zdjęć i filmów oraz pozwalają na automatyczne wysyłania danych do indywidualnego pulpitu operatora.

Jeżeli chodzi o radary rozpoznania pola walki, to jak na razie wiadomo, że z KRUS Strielec może współpracować z przenośną stacją radiolokacyjną Fara-WR. Jest ona przeznaczona do rozpoznania ruchomych celów naziemnych (ludzie - sprzęt) o każdej porze dnia i roku. Radar ten jest sektorowy (może prowadzić obserwacje w kącie azymutu od 24º do 180º) i pozwala na automatyczne przekazywanie danych do wskazanego odbiorcy. Stacja Fara-WR wykrywa pojazdy ciężarowe na odległości do 10 km, czołgi na 8 km a pojedynczych żołnierzy do 4 km. Całe urządzenie waży około 12 kg i może być rozwinięte w czasie mniejszym niż 3 minuty.

Na bazie dostępnych informacji trudno określić, jakie typy rosyjskich bezzałogowych aparatów latających zostały już przez Rosjan dopasowane do współpracy z KRUS Strielec. Pierwsze informacje na temat takich prób zostały opublikowane przez resort obrony 16 lutego 2018 roku podczas ćwiczeń zorganizowanych w Południowym Okręgu Wojskowym na Zakaukaziu na wysokości około 1500 metrów. Wspomniano jednak wtedy jedynie, że operatorzy dronów (UAV) uczą żołnierzy piechoty zmotoryzowanej, jak integrować ich bezzałogowe aparaty latające z zestawami KRUS Strielec „w celu najdokładniejszego określenia współrzędnych i wykorzystania UAV jako retlanslatorów do przesyłania danych ze stref martwych w terenie górskim”.

Nie ujawniono przy tym, o jaki typ dronów wtedy chodziło oraz w jaki sposób odbywała się ta współpraca (np. czy obraz był przekazywany bezpośrednio na pulpity i tablety Strielca, czy też dane wynikające z niego były tam przenoszone ręcznie).

Nie wiadomo również jak w rzeczywistości odbywa się współdziałanie z lotnictwem, które podobno miało miejsce już w czasie manewrów Zapad-2009. W 2014 roku poinformowano nawet o ćwiczeniu, w którym dwa samoloty Su-24M zaatakowały bombami 250 kg cele o współrzędnych wskazanych przez zwiadowców wojsk lądowych wyposażonych w KRUS Strielec. W żadnym z przekazów nie sprecyzowano jednak, czy odbyło się to w sposób automatyczny, czy też po prostu poprzez komunikaty głosowe. Trudno jest jednak przypuszczać, by starej generacji samoloty Su-24M zostały przygotowane na współdziałanie właśnie z system KRUS Strielec.

Ocena Strielca

System KRUS „Strielec” został wprowadzony na uzbrojenie w 2007 roku, ale tak naprawdę nie był wtedy jeszcze systemem gotowym. Pierwsze lata jego wykorzystania były raczej tzw. okresem eksploatacji próbnej, bardziej przypominającej pracę badawczo-rozwojową niż służbę operacyjną. System był bowiem wyraźnie niedopracowany i Rosjanie sami się przyznają, że „po kilku latach trzeba było przeprowadzić w nim głęboką modernizację”.

Polegała ona przede wszystkim na zmniejszeniu ciężaru systemu z 5,4 kg do 2,5 kg oraz jego ergonomicznym rozmieszczeniu na kamizelce taktycznej żołnierza (jak się okazało wcześniej przewody plątały się z pozostałym wyposażeniem żołnierza, a kieszenie transportowe zasłaniały np. dojście do pakietu medycznego). Wprowadzanie zmian zresztą nadal trwa, ponieważ w sposób ciągły wyszukiwane są te elementy, których poprawienie zwiększy skuteczność Strielca.

Niedopracowane są np. półsferyczne moduły antenowe układu nawigacji satelitarnej i łączności, które umieszczone w specjalnych pagonach na barkach żołnierzy, wyraźnie przeszkadzają i w czasie ruchu przesuwają się na plecy. Podobnie może być również z pozostałym wyposażeniem, które często nie jest zabierane do działań w całości. Na filmach i zdjęciach z łatwością można dostrzec żołnierzy jedynie z częścią wyposażenia KRUS, które dodatkowo nie jest umieszczone na znajdującej się w jego komplecie, dedykowanej kamizelce taktycznej.

Pomimo tych wszystkich problemów wynikających z „wieku niemowlęcego” i z braku odpowiednich środków finansowych na wdrożenie w dużej skali, systemy KRUS Strielec i Strielec-M są ogromnym krokiem naprzód dla armii rosyjskiej. Rosjanie potrafili bowiem wybrać docelowe rozwiązanie (bez prowadzenia wieloletnich analiz, dialogów technicznych i bez końca przekładanych przetargów) godząc się na pewne ograniczenia, ale wiedząc, że przynajmniej będą mieli co poprawiać.

Ich rozwiązanie jest więc cały czas rozwijane, a jego wymagania są na bieżąco modyfikowane nie przez ludzi zza biurek, w jakimś szefostwach, inspektoratach lub sztabach, ale bezpośrednio przez użytkowników – i to często działających w warunkach bojowych. Dokonując wyboru Rosjanie stworzyli też standard, który teraz jest narzucany innym produktom kupowanym dla rosyjskich sił zbrojnych.

Strielec może stać się dla rosyjskiej armii tym, czym mógłby się stać np. system Jaśmin dla polskiej armii – z tą różnicą, że w Polsce zaczęto od wyższego szczebla dowodzenia. Rosjanie również myślą o kilku poziomach konfiguracji, ale zaczęli od zestawów przeznaczonych dla najniżej położonych w hierarchii pododdziałów – od poziomu drużyny. Kolejny poziom ma być przeznaczony dla dowódcy plutonu i kompanii, trzeci (według Rosjan najbardziej kompletny) - dla dowódców batalionów i brygad.

W rozwijaniu tego projektu Rosjanom przeszkadza w tej chwili tak naprawdę tylko brak pieniędzy. Nie mając z tego powodu szans na masowe wprowadzenie Strielca do armii, rozpoczęto od pododdziałów rozpoznania wojsk lądowych. To właśnie zwiadowcy uczę się jako pierwsi, jak w zautomatyzowany sposób prowadzić obserwację, szukać ważnych obiektów oraz naprowadzać własne samoloty i artylerię.

Można przypuszczać, że gdyby Rosjanie mieli taki budżet wojskowy jak Amerykanie, to ich wojska już od kilku lat byłyby w dużej części wyposażone w zestawy KRUS Strielec. Dostępne środki finansowe są jednak wielokrotnie mniejsze i dlatego wprowadzanie tego systemu odbywa się bardzo powoli. Liczba wprowadzonych zestawów Strielec nie jest znana. Wiadomo jedynie, że do 2013 roku rosyjskie siły zbrojne otrzymały 1000 seryjnych zestawów pierwszej wersji, co oznacza, że rocznie przekazywanych jest około 200 kompletów. Nie były one jednak praktyczne w użyciu (do momentu wprowadzenia wersji Strielec-M) i być może właśnie dlatego KRUS był praktycznie niewidoczny podczas agresji Rosji na Ukrainę oraz interwencji w Syrii.

Braki budżetowe muszą być przy tym bardzo duże, ponieważ system wielokrotnie potwierdził swoją skuteczność, szczególnie podczas współpracy z lotnictwem frontowym bezpośredniego wsparcia oraz artylerią. Pomimo tego, zamówienia są śladowe – patrząc na liczebność rosyjskiej armii. Na szczęście.