Granatnik AT4 – artyleria pojedynczego żołnierza

Pierwowzorem konstrukcji były granatniki 74 mm Pansarskott m/68, które były wykorzystywane w szwedzkich wojskach lądowych jeszcze w latach sześćdziesiątych. Nowe uzbrojenie – AT4 – zostało opracowane i jest produkowane nieustannie od połowy lat osiemdziesiątych. Obecnie granatnik to jeden z najpowszechniej wykorzystywanych na świecie lekkich systemów przeciwpancernych jednorazowego użytku.

Dotychczas granatnik AT4 w różnych wersjach został wprowadzony na wyposażenie dwudziestu dwóch państw, w tym w Szwecji (pod nazwą Pskott m/86 - Pansarskott m/86), w Stanach Zjednoczonych (pod nazwą Lightweight Multipurpose Weapon M136) i w Polsce (jako ręczny granatnik przeciwpancerny AT4).

AT4 charakteryzuje się elastycznością wykorzystania – jest skuteczny w odniesieniu do różnych celów, zarówno pojazdów opancerzonych jak i budynków. Jest dość prosty w obsłudze. Nie ma potrzeby ładowania, czy kalibracji broni co skraca czas przejścia od położenia marszowego do bojowego. Zmodyfikowana wersja pozwala na wystrzeliwanie pocisków z pomieszczeń zamkniętych.

Żołnierze wyraźnie bowiem podkreślają, że możliwość wyrzucenia zużytej wyrzutni jest zasadniczą zaletą tego systemu uzbrojenia w porównaniu do granatników klasy RPG-7, które pomimo braku amunicji nadal trzeba nosić ze sobą. Dodatkowo po wystrzale zerwanie kontaktu ogniowego (np. poprzez tzw. „rolowanie”) z systemem klasy RPG-7 jest dość trudne, zwłaszcza jeżeli strzelec przenosi dodatkową amunicję. Odrzucenie wyrzutni po wystrzale daje praktycznie pełną swobodę manewru i ułatwia zmianę stanowiska.

AT4 charakteryzuje się relatywnie niską ceną i jest dość prosty w obsłudze. Polega ona jedynie na zdjęciu osłony z tyłu wyrzutni, wyjęciu zawleczki znajdującej się w tylnej części rury (odblokowującej system zapłonu) i zajęciu takiej pozycji, by z tyłu nikt nie znalazł się w strefie płomieni wylotowych (w pozycji strzeleckiej leżąc żołnierz musi dodatkowo umieścić tak swoje nogi, by uniknąć poparzeń). Później otwiera się przyrządy celownicze (podobne jak w karabinkach szturmowych M16) i po odbezpieczeniu granatnika (są dwa stopnie zabezpieczenia) można odpalić pocisk.

Sama wyrzutnia po wykorzystaniu jest odrzucana w odróżnieniu od szwedzkiego granatnika Carl Gustaf (w którym pociski są ładowane do wyrzutni przez obsługę, a sam granatnik może być wykorzystywany wielokrotnie) - jest to więc uzbrojenie jednorazowego użytku. Dzięki takiej filozofii działania można było jednak zastosować wyrzutnię zbudowaną nie ze stali, ale z tworzyw sztucznych wzmocnionych włóknem szklanym. Dzięki temu jest lżejsza i tańsza, niż w wypadku systemów wielorazowego użytku.

Modyfikacje granatników

W miarę upływu czasu i w zależności od zamówienia poszczególne wersje granatników różnią się pewnymi rozwiązaniami. W oryginalnym systemie AT4 zastosowano np. składany do przodu uchwyt, czym różni się on od amerykańskiego M136. Duża część parametrów jest jednak praktycznie taka sama, w tym kaliber 84 mm, długość około 1 m i waga – około 7-8 kg (granatnik AT4 CS AST ma długość 0,98 m i wagę 8,9 kg, AT4 CS wersji HP i RS ma długość 1,04 m i wagę 7,8 kg, a AT4 HEAT ma długość 1 m i wagę 6,7 kg). Standardowy pocisk przeciwpancerny waży 1,8 kg, ma prędkość wylotową 290 m/s, zasięg około 300 m i możliwość penetracji płyty pancernej o grubości 400 mm.

Przewód lufy jest gładki, natomiast wystrzelony granat jest stabilizowany rozkładanymi w locie specjalnymi brzechwami. Ponieważ jest to broń jednorazowego użytku stosuje się w niej najprostsze przyrządy celownicze. Jednak dzięki szynie montażowej istnieje możliwość zamontowania dodatkowych celowników optycznych (w tym noktowizyjnych), które po strzale zdejmuje się i przenosi na kolejną wyrzutnię.

Stosunkowo dużą zmianą było przystosowanie granatnika AT4 do działań w terenie zurbanizowanym - w tym do strzelania z pomieszczeń (modyfikacja wprowadzona przede wszystkim na zapotrzebowanie amerykańskiej armii). Okazało się bowiem, że standardowy AT4 jako broń bezodrzutowa wymagał pozostawienia za strzelającym żołnierzem wolnej przestrzeni na bezpieczne ujście obłoku płomieni wylotowych odpalanego pocisku, co przy walce w terenie zurbanizowanym nie zawsze było możliwe.

W nowej wersji granatnika AT4 CS (Confined Space – ograniczona przestrzeń) dla zmniejszenia chmury gorących gazów zastosowano specjalny czop wypełniony słoną wodą z tyłu wyrzutni. Rozpryskująca się ciecz (w postaci sprayu) absorbuje wybuch i zmniejsza falę uderzeniową. Dzięki temu pocisk może być wykorzystywany z pomieszczeń o objętości mniejszej niż 25 m³. Nieznacznie zmniejszona prędkość pocisku do 220 m/s tylko w niewielkim stopniu wpływa na parametry granatnika.

Rodzaje amunicji stosowanej obecnie w granatnikach AT4

Saab proponuje do wyrzutni jednorazowego użytku AT-4 kilka rodzajów amunicji. W ten sposób strzelec może wybierać w zależności od realizowanego zadania pomiędzy systemami: AT4 CS AST (Anti-Structure Tandem) - dedykowanymi do niszczenia budynków, przeciwpancernymi AT4 HEAT (High Explosive Anti-Tank) i wielozadaniowymi AT4 CS. Dodatkowo w 2014 r. rozpoczęto prace nad dwoma nowymi pociskami: przeciwpiechotnymi typu AT4 CS HE (odłamkowo-burzącymi) i przeciwpancernymi o zwiększonym zasięgu typu AT4 CS ER.

Wyrzutnia AT4 CS AST (wyposażona w pocisk HEDP 502 - High Explosive Dual Purpose) jest przystosowana do wykorzystania z zamkniętych pomieszczeń i przeznaczona do niszczenia siły żywej przeciwnika, ukrytej za betonowymi ścianami, murami z cegły i wewnątrz lekko opancerzonych pojazdów - w odległości od 20 do 300 m.

Stosuje się w tym przypadku głowicę tandemową, z której jeden ładunek ma spenetrować przeszkodę (np. ścianę), a drugi spowodować wybuch w środku (głowica główna ma charakteryzuje się większą siłą rażenia). Do przebicia się przez osłonę stosuje się niewielką głowicę przeciwpancerną HEAT (high-explosive anti-tank warhead) zdolną do penetracji płyty pancernej o grubości do 150 mm. Strzelec ma przy tym możliwość przełączenia za pomocą selektora ognia sposobu detonacji na przeszkodzie lub poza nią, zwiększając skuteczność broni w odniesieniu do różnego rodzaju celów.

Wersja AT4 HEAT służy do niszczenia pojazdów opancerzonych przeciwnika w odległości od 40 do 400 m. W tym celu umieszczono w wyrzutni pocisk przeciwpancerny - głowicę penetrującą pancerz o grubości do 420 mm.

Trzeci granatnik - AT4 CS jest przeznaczony do działania w terenie zabudowanym oraz z ukrycia i występuje w dwóch wersjach: HP (HP - High Penetration o zwiększonej przebijalności ponad 500 mm) i RS (ze specjalną głowicą o przebijalności ponad 400 mm i o dużej fragmentacji). System ma zasięg od 20 do 300 m.

W przypadku pocisku przeciwpancernego typu AT4 CS ER (extended range) – proponowanego miedzy innymi dla armii francuskiej, udało się zwiększyć zasięg rażenia pojazdów opancerzonych i czołgów z 300 do 600 m przy zachowaniu takiej samej przebijalności.

AT4 CS HE to pocisk, który może zwalczać siłę żywą przeciwnika na odległości 1000 m. Strzelec ma mieć dodatkowo przed wystrzałem możliwość wyboru sposobu wyzwalania głowicy: poprzez zapalnik uderzeniowy lub czasowy (inicjujący wybuch w powietrzu).

Kolejne zamówienia

Granatnik AT-4 znajduje się na uzbrojeniu sił zbrojnych 22 państw (m.in. Argentyny, Brazylii, Chile, Chorwacji, Danii, Estonii, Filipin, Francji, Grecji, Gruzji, Holandii, Indonezji, Iraku, Irlandii, Libanu, Litwy, Łotwy, Polski, Szwecji, USA, Wenezueli, Wielkiej Brytanii). Jest szeroko używany np. w Stanach Zjednoczonych, gdzie realizowana jest produkcja licencyjna.

Ostatnio spółka Saab otrzymała kontrakt na dostawę dla sił zbrojnych Francji granatników AT4 nowej generacji, dostosowanych do wystrzeliwania z pomieszczeń zamkniętych i oznaczonych jako Roquette NG (Roquette Nouvelle Génération). Wartość kontraktu, obecnie 39 milionów dolarów może wzrosnąć w przyszłości nawet siedmiokrotnie w wypadku realizacji opcji. Wynika to m.in. z faktu, że nowe uzbrojenie ma być wykorzystywane przez żołnierzy wszystkich rodzajów francuskich sił zbrojnych.