2,5% PKB na armię, skok technologiczny przemysłu i Obrona Terytorialna. Bezpieczeństwo w „Planie Morawieckiego”

Ministerstwo Rozwoju opublikowało projekt Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, która ma wyznaczyć kierunki działań władz w celu wzmocnienia polskiej gospodarki i poprawy sytuacji obywateli. Dokument, udostępniony do konsultacji społecznych, zawiera też bardzo istotne cele w zakresie bezpieczeństwa, w tym militarnego.

Po pierwsze, w jego treści czytamy, że bezpieczeństwo narodowe jest „warunkiem niezbędnym i koniecznym” odpowiedzialnego rozwoju państwa. Jednocześnie podkreśla się, że w ostatnim czasie otoczenie bezpieczeństwa Polski ulega zmianom, co wymusza „podjęcie działań zwiększających potencjał adaptacyjny naszego kraju w zakresie tych wyzwań”. W tym kontekście wymieniono konflikty zbrojne na Ukrainie, a także „w innych krajach na obrzeżach Unii Europejskiej”.

Autorzy strategii przyznali więc, że w celu zabezpieczenia warunków dla wszechstronnego rozwoju Polski niezbędne jest wzmocnienie systemu bezpieczeństwa w stosunku do obecnego stanu, z uwagi na zmiany otoczenia międzynarodowego. Zauważono jednocześnie, że zagrożenia mogą powstać w wyniku działań militarnych, ale też ekonomicznych, hybrydowych, informacyjnych czy cybernetycznych.

Jako podstawowe wskaźniki, które mają przesądzać o osiąganiu celów zawartych w strategii zawarto procent wydatków obronnych w PKB, który ma być zawsze nie niższy niż 2%, a także udział nakładów na B+R w budżecie obronnym ogółem oraz społeczną ocenę bezpieczeństwa. „Bazowa” wartość dwóch pierwszych wskaźników to odpowiednio 1,95% PKB i 2,37%. Wydatki na obronę narodową miałyby zgodnie ze Strategią osiągnąć 2,2% PKB do 2020 roku, i następnie być zwiększane do 2,5% w roku 2030.

Premier Beata Szydło zapowiedziała niedawno, że proces podwyższania nakładów na obronę powyżej 2% PKB powinien się rozpocząć od 2018 roku. W takim wypadku należałoby oczekiwać zwiększania udziału w PKB o średnio 0,067 punkta procentowego rocznie do 2020 roku, a następnie o 0,03 punkta procentowego rocznie. Minister obrony stwierdził też w lipcu, że docelowo nakłady obronne Polski powinny wynosić 3% PKB. Być może więc projekt strategii jest próbą pogodzenia możliwości budżetowych z potrzebami systemu bezpieczeństwa.

Czytaj więcej: Polska zwiększy wydatki obronne do 3 proc. PKB? [8 WARUNKÓW]

Dokument zawiera dwa podstawowe cele związane z bezpieczeństwem. Pierwszym jest poprawa odporności na współczesne zagrożenia i zdolności przeciwdziałania nim. Ma to zostać osiągnięte poprzez zwiększanie potencjału Sił Zbrojnych RP adekwatnie do wymogów narodowych i sojuszniczych, efektywną politykę przemysłową czy integrowanie społeczeństwa wokół zagadnień związanych z obronnością.

Strategia zakłada w efekcie stworzenie zintegrowanego systemu bezpieczeństwa, korzystającego z synergii różnych organów i służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo. Drugim celem jest zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i porządku publicznego, co jest uznawane za warunek rozwoju kraju. Jako najbardziej istotne wyzwania wymienia się tutaj między innymi przestępczość zorganizowaną, transgraniczną, nielegalną migrację, ale też przestępczość gospodarczą i korupcję.

Zgodnie z zapisami dokumentu określono pięć kierunków interwencji w systemie bezpieczeństwa państwa. Pierwszym jest zwiększenie koordynacji mechanizmów kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa. Ma to na celu zwiększenie efektywności funkcjonowania szeroko pojętego systemu bezpieczeństwa, między innymi poprzez zapewnienie odpowiednich warunków prawnych i organizacyjnych dla sprawnego kierowania tym systemem, budowę niezawodnego systemu łączności zdolnego do wymiany informacji niejawnych, czy zintegrowanie dokumentów planistycznych z zakresu zarządzania kryzysowego i innych obszarów, w tym planowania obronnego. Proponuje się przyjęcie do 2020 roku ustawy o kierowaniu bezpieczeństwem.

Drugim istotnym celem jest zwiększenie potencjału obronnego Sił Zbrojnych RP. Ma to zostać osiągnięte poprzez zbudowanie zdolności do odparcia agresji i odstraszania, także wobec zagrożeń hybrydowych i cyberprzestrzeni. Wskazuje się też na „Reorganizację struktur organizacyjnych i dowodzenia SZ RP”, modernizację techniczną armii dla zwiększenia nasycenia nowoczesnym sprzętem i z wykorzystaniem krajowego przemysłu obronnego, budowę „wydolnego” systemu obrony powietrznej w tym przeciwrakietowej.

Ponadto, strategia zakłada budowę Wojsk Obrony Terytorialnej i integrację z innymi rodzajami sił zbrojnych (co miałoby zostać osiągnięte do 2020 roku), wzmocnienie zdolności państwa-gospodarza (Host Nation Support), odgrywających kluczową rolę w procesie przyjmowania sił wzmocnienia NATO, oraz uproszczenie „procedur udzielania pomocy organom administracji publicznej w niemilitarnych sytuacjach kryzysowych”.

Czytaj więcej: Macierewicz dla Defence24.pl: Szczyt NATO tak przełomowy, jak wejście Polski do Sojuszu. Obrona powietrzna i okręty podwodne priorytetami modernizacji

Innym priorytetem strategii jest kształtowanie stabilnego międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa, poprzez realizację polskich interesów w ramach NATO i UE. Organizacje te pozostają „głównymi gwarantami polskiej polityki bezpieczeństwa i rozwoju”, projekt strategii kładzie też nacisk na współpracę ze Stanami Zjednoczonymi, a także udział w misjach tych organizacji oraz ONZ zgodnie z priorytetami polityki zagranicznej RP.

Wreszcie, dokument proponowany przez Ministerstwa Rozwoju jako jeden z kierunków działań wymienia integrację bezpieczeństwa narodowego i rozwoju społeczno-gospodarczego. W jego ramach przewiduje się zacieśnienie współpracy między sektorem obronnym a innymi obszarami, zwiększanie świadomości na rzecz bezpieczeństwa czy wzmocnienie infrastruktury krytycznej. Z punktu widzenia sił zbrojnych i przedsiębiorstw sektora obronnego najważniejsze jest jednak wykorzystanie modernizacji armii do skoku technologicznego polskiego przemysłu obronnego. Do 2020 roku miałaby powstać narodowa polityka zbrojeniowa, dokument określający m.in. „warunki rozwoju polskiego przemysłu obronnego, możliwości otwarcia nowych rynków eksportowych lub zwiększenia dotychczasowych możliwości eksportowych, potrzeby pozyskania zaawansowanych technologii oraz usprawnień organizacyjnych”. Ma on również wyznaczyć „kierunki rozwoju badań naukowych i prac rozwojowych, a także kooperacji przemysłowej z udziałem polskich uczelni i instytutów badawczych” oraz „zdefiniować udział sektora obronnego w rozwoju gospodarki opartej na wiedzy.”

Pozostałe trzy kierunki obejmują zwiększenie skuteczności państwa w zakresie zwalczania przestępczości, poprawę ochrony ludności przed zagrożeniami dla bezpieczeństwa powszechnego oraz wzmocnienie ochrony granic i kontrolę migracji. Oprócz modernizacji służb mundurowych, systemu alarmowania czy uregulowania kwestii prawnych związanych np. z obroną cywilną szczególną uwagę poświęca się walce z przestępczością gospodarczą, w tym związaną z podatkiem od towarów i usług. W projekcie strategii podkreśla się, że ma ona szczególne przełożenie na sytuację budżetową państwa. W konsekwencji utrudnia realizację celów polityki państwa, w tym zapewnienia odpowiedniego finansowania dla usług publicznych.

Jak należy ocenić projekt Strategii? Na pewno pozytywnym aspektem jest jednoznaczne określenie zmian w środowisku bezpieczeństwa i konieczności adaptacji do nich. Na uwagę zasługuje też – w obszarze bezpieczeństwa militarnego - wskazanie kilku konkretnych kierunków rozwoju Sił Zbrojnych (obrona powietrzna, OT czy np. zdolności państwa przyjmującego), które istotnie mają bardzo duży wpływ na ogół możliwości obronnych. Wreszcie, zadeklarowano podwyższenie wydatków na obronę narodową powyżej 2% PKB (w tym do 2,2% do 2020 roku), co stanowi potwierdzenie, że zwiększenie finansowania armii – bezwzględnie konieczne w obecnym środowisku bezpieczeństwa i w świetle wieloletnich zaniedbań modernizacyjnych – jest planowane.

Z drugiej jednak strony, powstaje pytanie o zakres postulowanych działań w tym zakresie i ich zależność od kondycji finansowej państwa. Biorąc pod uwagę, że MON zamierza w ramach aktualizacji Planu Modernizacji Technicznej wyznaczyć priorytetowe kierunki modernizacji technicznej w latach 2017-2019, być może pożądane byłoby połączenie tego z osiągnięciem „pośredniego” zwiększonego udziału wydatków obronnych na poziomie 2,2% PKB do końca tego okresu. Istotne znaczenie ma tu też podjęcie w miarę szybkich decyzji dotyczących kształtu i sposobu realizacji najważniejszych programów modernizacyjnych, tak aby przyśpieszenie było odczuwalne w perspektywie np. dwóch lat.

Trzeba też pamiętać, że nakłady obronne powinny być traktowane w polityce finansowej państwa jako jeden z najważniejszych priorytetów do realizacji, nawet w wypadku gdyby sytuacja gospodarcza okazała się gorsza, niż pierwotnie przewidywano (choćby z uwagi na czynniki zewnętrzne). Powinno się więc wziąć pod uwagę przegląd działań planowanych w innych obszarach i wywierających strukturalny wpływ na kondycję finansów państwa, uwzględniający zmiany ich zakresu bądź rozłożenie w czasie.