Armie NATO korzystają z transportu kolejowego na terenie Polski

W lutym 2017 r. kolejowy przewoźnik towarowy PKP Cargo poinformował opinię publiczną, że od początku stycznia zrealizował ponad 60 transportów wojskowych na rzecz armii amerykańskiej. 40 transportów zostało zrealizowanych z Niemiec, a ponad 20 w relacjach do Niemiec, Rumunii, Bułgarii oraz do krajów bałtyckich. Amerykańska armia skorzystała z usługi rozładunku/załadunku sprzętu wojskowego przy wykorzystaniu m.in. ciężkich dźwigów o udźwigu 100 i 200 ton. PKP Cargo zrealizowało także przeładunki i dowozy/odwozy kontenerów dla armii USA.

Od stycznia 2017 r. PKP Cargo realizuje przewozy na zlecenie armii holenderskiej, która bierze udział w sojuszniczych ćwiczeniach Bison-17 na poligonie w Drawsku Pomorskim. Z usług polskiego przewoźnika korzysta także armia czeska przy transportowaniu sprzętu na ćwiczenia do krajów bałtyckich. PKP Cargo regularnie świadczyło usługi przewozowe również w przypadku ćwiczeń NATO Anakonda. W 2014 r. woziło także czołgi Leopard 2A4 i 2A5 dla Sił Zbrojnych RP po ich nabyciu przez polski rząd od Niemiec.

Powyższe przykłady wskazują, że transport kolejowy odgrywa ważną rolę w sojuszniczej logistyce wojskowej. Przemieszczanie ciężkiego sprzętu w postaci czołgów, bojowych wozów piechoty, haubic czy transporterów opancerzonych po drogach byłoby droższe, wolniejsze, stwarzałoby potencjalne zagrożenie dla cywilnych użytkowników dróg publicznych oraz przyczyniałoby się do degradacji infrastruktury drogowej. Wymagałoby również zdecydowanie bardziej złożonej koordynacji podejmowanych działań i spełnienia szeregu obowiązków administracyjnych.

Komercyjne zlecenia pochodzące od krajowych lub zagranicznych sił zbrojnych są intratne z uwagi na konieczność dysponowania przez daną spółkę specjalistycznym wyposażeniem w postaci np. specjalistycznych wagonów-lawet o dużym udźwigu. Dzięki nim spółki mogą doskonalić swoje usługi i procesy, które są z pewnością wykorzystywane przy realizacji zadań na rzecz obronności nakładanych na wybrane przedsiębiorstwa kolejowe przez organy administracji publicznej.

Przedsiębiorstwa kolejowe jako podmioty o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym

W polskim porządku prawnym znajduje się szereg przepisów, które dotyczą roli i zadań obronnych stawianych niektórym krajowym przedsiębiorstwom kolejowym. Ustawa z 23 sierpnia 2001 r. o organizowaniu zadań na rzecz obronności państwa realizowanych przez przedsiębiorców tworzy kategorię przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym, wśród których znajdują się również spółki kolejowe. Rozporządzenie Rady Ministrów z 3 listopada 2015 r. w sprawie wykazu przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym (zmienione rozporządzaniem z 2 sierpnia 2016 r.) wymienia m.in. PKP Cargo S.A., PKP Intercity S.A. oraz PKP PLK S.A. Wskazane przedsiębiorstwa są zobowiązane przez ministra właściwego do spraw transportu w drodze niejawnych decyzji administracyjnych do wykonywania zadań na rzecz obronności państwa. Należą do nich m.in. przedsięwzięcia w zakresie mobilizacji gospodarki, militaryzacji, planowania operacyjnego, a także związane z udzieleniem wsparcia przybywającym na terytorium RP wojskom sojuszniczym, które wynikają z obowiązków Polski jako państwa-gospodarza. Chodzi w szczególności o realizację zabezpieczenia logistycznego wojsk i obiektów.

Rodzaje zadań wykonywanych przez przedsiębiorstwa kolejowe na potrzeby obronne państwa

Katalog zadań dotyczących działań w zakresie przygotowania transportu kolejowego na potrzeby obronne państwa znajduje się w rozporządzeniu Rady Ministrów z 3 lutego 2004 r. w sprawie warunków i sposobu przygotowania i wykorzystania transportu na potrzeby obronne państwa, a także jego ochrony w czasie wojny, oraz właściwości organów w tych sprawach. Można przyjąć, że niejawne zadania nakładane przez ministra właściwego do spraw transportu na PKP Cargo S.A., PKP Intercity S.A. czy PKP PLK S.A. z pewnością uwzględniają obowiązki wynikające z powyższego rozporządzenia. Warto wskazać, że powinny one być również komplementarne z planami i działaniami Szefostwa Transportu i Ruchu Wojsk – Centrum Koordynacji Ruchu Wojsk podlegającego Inspektoratowi Wsparcia Sił Zbrojnych MON. Szefostwo odpowiada za koordynację ruchu wojsk Sił Zbrojnych RP oraz wojsk sojuszniczych na terenie Polski.

Zgodnie z powyższym rozporządzeniem przygotowanie transportu kolejowego na potrzeby obronne państwa koordynowane przez ministra właściwego do spraw transportu obejmuje w szczególności realizację zadań polegających na:

1)    ustaleniu potrzeb przewozowych oraz wymagań techniczno-obronnych w tym zakresie;

2)    przygotowaniu niezbędnej ilości i rodzajów taboru kolejowego specjalnie utrzymywanego dla zapewnienia przewozów na rzecz Sił Zbrojnych RP, podczas podwyższania gotowości obronnej państwa i w czasie wojny;

3)    zapewnieniu niezbędnej ilości cystern kolejowych;

4)    współpracy i wzajemnym świadczeniu przedsiębiorców podczas realizacji przewozów i osłony technicznej oraz wykorzystania posiadanych środków trakcyjnych do organizowania trakcji zastępczej na zelektryfikowanych liniach kolejowych znaczenia obronnego;

5)    wykonaniu przedsięwzięć organizacyjnych zapewniających sprawne przejęcie z państw sąsiednich taboru kolejowego;

6)    organizacyjnym przygotowaniu do użycia eksploatowanego taboru kolejowego w poszczególnych stanach gotowości obronnej państwa i w czasie wojny;

7)    gromadzeniu oraz utrzymywaniu wyposażenia i urządzeń przeznaczonych do przystosowania wagonów krytych towarowych do przewozu ludzi w transportach wojskowych i ewakuacyjnych;

8)    wprowadzaniu ograniczeń przewozowych oraz określaniu priorytetu przewozów poszczególnych rodzajów ładunków;

9)    wprowadzaniu uproszczonego zamawiania przez przewoźników rozkładu jazdy dla przesyłek priorytetowych.

Powyższe zadania mogą być realizowane głównie przez PKP Cargo S.A. z uwagi na zaplecze techniczne oraz potencjał taborowy i organizacyjny spółki. W przypadku przewozu produktów naftowych dla jednostek wojskowych takie obowiązki mogą realizować również wyspecjalizowani przewoźnicy kolejowi jak Lotos Kolej Sp. z o.o., Orlen KolTrans Sp. z o.o., CTL Logistics Sp. z o.o. czy Euronaft Trzebinia Sp. z o.o.

Natomiast przygotowanie infrastruktury kolejowej na potrzeby obronne państwa obejmuje w szczególności:

1)       przygotowanie i utrzymywanie linii kolejowych, stacji oraz kolejowych przejść granicznych, rejonów przeładunkowych, a także punktów ładunkowych w portach morskich i lotniczych, zapewniających przewozy wojskowe;

2)       określanie wykazu linii kolejowych o państwowym znaczeniu wyłącznie ze względów obronnych;

3)       organizowanie osłony technicznej sieci kolejowej oraz gromadzenie materiałów i sprzętu, a także taboru kolejowego dla jej zapewnienia;

4)       utrzymanie istniejących objazdów w stałej gotowości eksploatacyjnej;

5)       przygotowanie niezbędnej ilości stacjonarnych i polowych punktów dezaktywacji i odkażania taboru kolejowego;

6)       przygotowanie łączności kolejowej do działania w czasie wojny pomiędzy jednostkami sąsiednich rejonowych zarządów kolejowych;

7)       utrzymanie w gotowości eksploatacyjnej określonych kolejowych przejść granicznych zgodnie z umowami międzynarodowymi;

8)       gromadzenie i utrzymywanie rezerw państwowych mobilizacyjnych oraz typowanie do pozyskania w czasie stałej gotowości obronnej państwa niezbędnej ilości materiałów i konstrukcji zapewniających odbudowę obiektów w ramach osłony technicznej sieci kolejowej;

9)       przygotowanie do sformowania jednostek zmilitaryzowanych, przeznaczonych do realizacji zadań osłony technicznej infrastruktury kolejowej w czasie podwyższenia gotowości obronnej państwa i w czasie wojny.

Powyższe zadania są realizowane w zdecydowanej większości przez PKP PLK S.A. jako kontrolowanego przez Skarb Państwa zarządcę infrastruktury kolejowej odpowiedzialnego za utrzymanie ponad 18,5 tys. km torów, niemal 40 tys. rozjazdów, blisko 15 tys. przejazdów kolejowo-drogowych i 25 tys. obiektów inżynieryjnych.

Ważna rola spółek kolejowych w systemie obrony państwa

Przedsiębiorstwa kolejowe pełnią ważną rolę w systemie obrony państwa. Dzięki nim Siły Zbrojne RP oraz wojska sojusznicze mogą sprawnie przemieszczać swój sprzęt i żołnierzy oraz produkty niezbędne dla operacyjnego funkcjonowania związków taktycznych w czasie zagrożenia bezpieczeństwa kraju. Dzięki wykorzystaniu usług przewoźników oraz zarządcy infrastruktury mogą również sprawnie przeprowadzać w Polsce ćwiczenia bojowe w czasie pokoju, co dodatkowo jest źródłem dochodów dla przedsiębiorstw kolejowych.

Wojciech Pawłuszko – prawnik specjalizujący się w regulacjach prawnych sektora zbrojeniowego