Siły zbrojne
Polscy inżynierowie opracowali nową wersję BMS
Polscy inżynierowie opracowali najnowszą wersję BMS JAŚMIN - kompleksowy i sieciocentryczny System Zarządzania Walką Batalionu, Kompanii, Plutonu i Drużyny. Jest on proponowany Siłom Zbrojnym RP jako całkowicie krajowe rozwiązanie i być może jedyne tej generacji na świecie – pisze mgr inż. Adam Dynasiński, rzecznik prasowy TELDAT.
Pomimo tego, że od dawna nasz przemysł dysponuje systemem zarządzania polem walki (określanym mianem BMS – Battlefield Management System), czyli odpowiednim sprzętem i specjalnie zaprojektowanym do niego oprogramowaniem, od lat tego ważnego SpW brakuje na szczeblu taktycznym naszych sił zbrojnych. Tym samym nasze wojsko nie posiada tak dziś pożądanego (także w wymiarze sojuszniczym) nowoczesnego, zintegrowanego i skutecznego narzędzia teleinformatycznego wspierającego działania operacyjne.
Wydaje się, że może to wynikać m.in. z braku konsekwencji we wdrażaniu zautomatyzowanych i najlepiej jednolitych (jak najbardziej zunifikowanych) systemów zarządzania walką na wszystkich poziomach dowodzenia i działania wojsk, które skutecznie integrowałyby inne systemy (także sojusznicze), w tym: walki, rozpoznania, kierowania ogniem, wsparcia dowodzenia itp. Potrzeba posiadania najnowocześniejszych militarnych i co ważne mobilnych oraz rozlegle działających rozwiązań teleinformatycznych spędza sen z powiek wielu dowódcom (w tym: pojazdów dowodzenia, bojowych i innych), którzy do dziś nie mają do dyspozycji tak niezbędnego bieżącego wglądu w rzeczywistość pola walki.
Brak bowiem bieżącego zobrazowania sytuacji operacyjno-taktycznej, w tym informacji o aktualnym położeniu wojsk, pozyskanych z rozpoznania, o zasobach logistycznych oraz niemożność błyskawicznego, zdalnego i rozległego przekazywania podległym jednostkom rozkazów i poleceń, na pewno nie podnosi skuteczności działania i poziomu bezpieczeństwa ugrupowań bojowych. A przecież najistotniejsze są właśnie m.in.: bezpieczeństwo i efektywność działania żołnierzy, nowoczesny sprzęt i jego efektywna integracja użytkowa przy pomocy rozwiązań z zakresu wojskowego IT, skuteczna wymiana danych operacyjnych i taktycznych, a także interoperacyjność wykorzystywanych systemów.
Czytaj więcej: MSPO 2016: Teldat zaprezentował rozwój systemu Jaśmin
Jedyny działający narodowy produkt
Jedynym polskim i co najmniej jednym z nielicznych oraz wyróżniających się na arenie międzynarodowej rozwiązaniem, które eliminuje ww. problemy i jednocześnie zapewnia spełnienie wskazanych zdolności, jest najnowszej generacji BMS JAŚMIN. Ten innowacyjny specjalistyczny System Zarządzania Walką przeznaczony dla szczebla batalionu, kompanii, plutonu i drużyny, służy do budowy nowoczesnych i kompleksowych pokładowych systemów wsparcia dowodzenia, działania wojsk i łączności szczebla taktycznego. Jest on dedykowany dla wszelkich pojazdów, jednostek pływających oraz ich załóg, a także obiektów latających w siłach zbrojnych. Może być również mobilnie wykorzystywany w różnego rodzaju służbach publicznych, po stosownym dostosowaniu do ich specyficznych potrzeb itp.
BMS JAŚMIN jest od ponad 10 lat dynamicznie rozwijany przez największy oraz najbardziej wyspecjalizowany i doświadczony w tym zakresie zespół polskich inżynierów z bydgoskiego TELDATu (w wielu przypadkach jako jedyny narodowy szeroko, kosztownie i czasochłonnie weryfikujący oraz rozwijający swoje kompetencje i produkty w wielu ważnych zagranicznych przedsięwzięciach wojskowych). Produkt ten był i nadal jest na bieżąco dopasowywany pod względem funkcjonalnym oraz technologicznym do wzrastających potrzeb wojskowych, w pierwszej kolejności polskiej armii. Dlatego też aktualna jego wersja dysponuje jeszcze bardziej wydajnym i odpornym sprzętem teleinformatycznym, a także najnowszym wydaniem oprogramowania wsparcia dowodzenia i działania wojsk – BMS C3IS JAŚMIN.
Czytaj więcej: Teldat dostarczy komponenty systemu Patriot. Zamówienie Raytheon
Wiarygodnie i wszechstronnie sprawdzony oraz posiadający referencje eksploatacyjne
Przez wiele lat z powodzeniem poddawano ten system najbardziej kompleksowym testom w środowisku interoperacyjnym, m.in. podczas ćwiczeń międzynarodowych organizowanych przez US Army (Combined Endeavor oraz Bold Quest) i Sojusz Północnoatlantycki (NATO CWID oraz NATO CWIX). BMS JAŚMIN wielokrotnie brał udział w tych przedsięwzięciach także jako jedyne polskie rozwiązanie oraz jedyne, które było zaimplementowane w pojeździe i poddawane sprawdzeniom mobilnym. Wartym podkreślenia jest zwłaszcza fakt, iż testy (również mobilne) przeprowadzone w 2010 roku podczas krajowego ćwiczenia Aster, a następnie Borsuk, udowodniły, że BMS z TELDATu jako jedyny już wówczas spełniał wszystkie wymagania Sił Zbrojnych RP, co m.in. potwierdziły udokumentowane wyniki tych sprawdzeń i następnie opinie MON wydane w tym zakresie. Bardzo ważnym dodatkowym atutem tego rozwiązania jest jego wieloletnie wykorzystywanie m.in. przez ASzWoj (wcześniej AON) i WAT w realizacji procesów dydaktyczno-naukowych (w tym szeregu ćwiczeń wojskowych), w oparciu także o które BMS JAŚMIN jest dynamicznie rozwijany. Od pierwszej z wymienionych najważniejszych polskich uczelni wojskowych system ten otrzymał referencje i pozytywne opinie eksploatacyjne.
Modułowa budowa i szeroki wachlarz innowacyjnych zdolności
Najnowsza generacja systemu BMS JAŚMIN składa się z zaawansowanego i certyfikowanego przez NATO oprogramowania wsparcia dowodzenia – jądra tego systemu oraz specjalistycznego, militarnego sprzętu, które zostały specjalnie dla siebie zaprojektowane i charakteryzują się przede wszystkim innowacyjnymi zdolnościami, zoptymalizowanymi gabarytami, wysoką wydajnością i zwiększoną odpornością mechaniczną i środowiskowo-klimatyczną (zgodną z normami obronnymi w tym zakresie). Głównymi komponentami tego rozwiązania są:
- oprogramowanie Systemu Zarządzania Walką – BMS C3IS JAŚMIN, które zapewnia np. istotne wsparcie dowodzenia pododdziałami, ich działania i współdziałanie m.in. poprzez skuteczną i sprawdzoną współpracę oraz automatyczną wymianę danych z systemami wspomagającymi procesy dowodzenia itp. szczebla wyższego (np. eksploatowanym w polskich siłach zbrojnych HMS JAŚMIN – Systemem Zarządzania Walką Korpusu, Dywizji i Brygady) oraz niższego (którym z powodzeniem mógłby być np. DSS JAŚMIN – System Zarządzania Walką Poziomu Indywidualnego Żołnierza). Ponadto oprogramowanie to umożliwia osiągnięcie przewagi informacyjnej na szczeblu taktycznym i tym samym m.in. tworzenie i istotne zwiększenie świadomości sytuacyjnej wojsk/jednostek, w tym ich bezpieczeństwa np. poprzez natychmiastową i skuteczną dystrybucję informacji o zagrożeniach. BMS C3IS JAŚMIN zapewnia także wspomniane bieżące zobrazowanie sytuacji taktycznej oraz śledzenie wojsk własnych i sprzymierzonych do poziomu indywidualnego żołnierza włącznie (BLUE FORCE TRACKING) z zastosowaniem standardów NATO;
- pokładowy Węzeł Teleinformatyczny – integrator WAN Access Box (WAB), który stanowi nowoczesną, wydajną, mobilną oraz wielousługową infrastrukturę teleinformatyczną wykonaną w technologii IPv6 i jednocześnie zapewnia efektywną obsługę łączności wewnętrznej pojazdu. Ponadto integruje on wiele usług (w tym w zakresie wsparcia dowodzenia i działania wojsk) oraz urządzenia sieciowe, a także wszystkie dostępne na pokładzie środki łączności, media transmisyjne, sensory, efektory i urządzenia końcowe;
- Komputerowy Terminal Taktyczny T12”, który jest – zwłaszcza z uwagi na swoje parametry – jednym z najnowocześniejszych i najodporniejszych w świecie militarnym mobilnym (przewoźnym i/lub przenośnym) komputerem taktycznym, dedykowanym dla użytkowników końcowych BMS JAŚMIN, w tym do obsługi oprogramowania BMS C3IS JAŚMIN. To rozwiązanie, podobnie jak wszystkie omawiane w niniejszym materiale komponenty tego systemu, jest pierwszym i jedynym tego typu w Polsce, i nie wykluczone, że nie ma sobie równych w świecie;
- Terminale VIS, które przeznaczone są dla członków załogi i umożliwiają im nowoczesną realizację komunikacji pokładowej. Ich innowacyjna konstrukcja (łącząca w sobie funkcje i zalety urządzenia typu PDA oraz smartfon) umożliwia także pracę na zewnątrz pojazdu poprzez sieć bezprzewodową WiFi lub integrację z radiostacją osobistą. W razie potrzeby zapewniają one również możliwość obsługi dedykowanego dla tego typu terminala oprogramowania BMS C3IS JAŚMIN.
Bardzo ważną, innowacyjną i unikalną zaletą BMS JAŚMIN są jego szerokie zdolności integracyjne z innymi systemami. Dzięki zaimplementowanej szerokiej gamie standardów interoperacyjności, umożliwia on integrację, wsparcie oraz współpracę z wieloma krajowymi i sojuszniczymi systemami: dowodzenia, rozpoznania (dozorowania), obrony przeciwlotniczej, kierowania środkami walki, wsparcia ogniowego i symulacyjno-szkoleniowymi.
Rozwiązanie wielokrotnie nagradzane i wyróżniane
System BMS JAŚMIN, w tym jego komponenty sprzętowe i programowe, również jako jedyny był już 11-krotnie nagradzany i wyróżniany, głównie podczas licznych przedsięwzięć targowych, wystawowych i konkursowych:
- w 2016 r. przez MON w konkursie Innowacje dla Sił Zbrojnych RP;
- w ramach kolejnych edycji MSPO: nagrodą Prezydenta RP oraz 5 Defenderami;
- 3 nagrodami otrzymanymi podczas wystaw AIR FAIR;
- Symbolem Innowacji 2015, jako istotny komponent całej wspomnianej platformy JAŚMIN, określanej zasłużenie również mianem systemu systemów, który jest także jedynym w Polsce i wyjątkowym w świecie tak dużym zbiorem zunifikowanych i wysokospecjalistycznych rozwiązań z zakresu wojskowego IT.
Czytaj więcej: Teldat zbuduje komponenty dla systemu Patriot
Podsumowanie
BMS JAŚMIN jest gotowym, bezkonkurencyjnym rozwiązaniem od wielu lat dostępnym w bardzo spójnej i na dodatek kompleksowej ofercie TELDATu. Cieszy się ona uznaniem i realnym zainteresowaniem wielu armii. Zatem czy nie warto rozważyć, aby Polacy jako pierwsi mogli skorzystać z tego w 100% swojego BMS’a?
BMS JAŚMIN – najnowszej generacji kompleksowy i sieciocentryczny System Zarządzania Walką Batalionu, Kompanii, Plutonu i Drużyny, m.in. nowocześnie wspierający oraz automatyzujący procesy dowodzenia i istotnie wspomagający działanie wojsk. Jest to pierwszy i jedyny tego typu polski produkt klasy C4ISR, który już od wielu lat jest: gotowy do globalnego wykorzystania przez wojsko oraz stale rozwijany o najnowsze technologie i międzynarodowe standardy. Jego pierwszorzędną cechą jest zdolność do szybkiej oraz łatwej integracji i/lub rozbudowy o systemy tej klasy wyższego i niższego szczebla, bo wywodzi się z zunifikowanej rodziny specjalistycznych wyrobów z zakresu wojskowego IT wchodzących w skład Sieciocentrycznej Platformy Teleinformatycznej JAŚMIN, które w dużej ilości są z powodzeniem już eksploatowane w SZ RP. Na opracowanie, zwłaszcza przez narodowy przemysł, tak kompleksowych, nowoczesnych, uniwersalnych oraz wzajemnie spójnych (sprzętowo i programowo) rozwiązań usilnie od lat czekają nawet niektóre czołowe armie świata i wg śmiałych planów mogą je otrzymać dopiero za kilka lat.
mgr inż. Adam Dynasiński, rzecznik prasowy TELDAT
JSM
Wreszcie coś się ruszyło. Wojsko kupiło Jaśmina.
alkaprim
Co z tego,że mamy krajowy produkt na światowym poziomie-jak i tak Mon tego nie kupi i nie wdroży.Znając naszych decydentów-nie wierzę w powodzenie.Obym się mylił.
Płk
Jak to możliwe w normalnym państwie, aby nie wykorzystać potencjału tego systemu? Pytam się jak to jest możliwe? MON zleca wykonanie zadania podmiotowi, która nie ma doświadczenia w tego typu systemach a tutaj producent deklaruje gotowość systemu - w pełni POLSKIEGO - nie składaka i zlepka kto wie czego. O co tu chodzi? Wojsko czeka na BMSa co najmniej od 2010 r. 7 lat!!!!!!!!!!!!!!
ot co
Chodzi o pieniądze, które zgodnie z wolą Pana Ministra mają trafiać do państwowych firm skupionych w PGZ a nie prywatnych.
KrzysiekS
Skoro mamy taki system to tylko wprowadzać!!!!!! Dla przypomnienia niektórym wojskowym Niemieckie czołgi na początku II wojny światowej wygrywały z innymi dzięki łączności radiowej gdzie dowódcy czołgów mogli się komunikować co nie było wprowadzone w innych armiach.
sierżant
Wysokie walory techniczne, wieloletnie pozytywne sprawdzenia tego systemu itp. same mówią za siebie
free
Dołączę się do tematu. Jest rzecz o której mało się pisze i chyba niewiele osób wie. Ogólnie mówiąc to możliwość zakłócania, wyłączania i niszczenia elektroniki za pomocą elektromagnetyzmu skalarnego. Sowieci testowali te zagadnienia w latach zimnej wojny. Żeby się nie rozwodzić, to krótko. Fale skalarne bez problemu przechodzą przez klatki faradaya. Interferencja dwóch fal skalarnych wytwarza tzw. butlę energetyczną w ściśle określonej przestrzeni. O elektromagnetyzmie skalarnym pisze Thomas Bearden, fizyk i były wojskowy amerykański mający znakomity dorobek. Sprawa jest znana od lat osiemdziesiątych, lecz nie uczy się o tym na uczelniach, przynajmniej o ile wiem. Interesuję się tym od lat dziewięćdziesiątych.Zainteresowanym polecam stronę T.Beardena. Temat jest ciekawy, szczególnie w świetle zdarzenia z poprzedniego roku, kiedy wg relacji sowieckich ich samolot wyposażony w "broń radioelektroniczną" wyłączył całkowicie wszystkie systemy na amerykańskim okręcie. Niestety nie pamiętam gdzie dokładnie to było, chyba gdzieś na morzu śródziemnym. O sprawie jest cicho, czyli najprawdopodobniej jest aktualna.
fala
"oficer" ma pełną rację. Polecam lekturę jego postu a Teldatowi szczerze gratuluję i cieszę się że mamy takie firmy i takie rozwiązania - b r a w o !!!
Ahy
Mam jedno pytanie, czy jestesmy w stanie wytworzyc ten sprzet? Mamy jakas fabryke pamieci, procesorow czesci elektronicznych? Ja nie mowie o super szybkich procesorach ale o takich zwyklych jak w raspbery pi czy arduino (Agat)
VII zmiana
Była.Optimus ale to już historia , bardzo smutna historia ...
oficer
To właśnie jest dobry producent i nie tylko BMS. Tylko takie firmy w pierwszej kolejności dobierajmy do opracowywania i dostaw SpW, bo to jest jedyna droga do rzeczywistego rozwoju naszego potencjału obronnego. Jest to też jedyna droga do identyfikacji i uczciwej weryfikacji tych którzy wielokroć zawiedli i psują rynek wojskowy, nieuczciwie i brutalnie blokują najlepszych wykonawców i jednocześnie nienależycie wykonują lub wcale umowy. Nie dajmy się już dalej im nabierać, szkodzić itd., bo cena ich działalności i ich popleczników jest bardzo wysoka. Dlaczego jednak generalnie jest odwrotnie? Może dlatego że od wielu lat nie ulega zmianie zasiedziały średni personel uczestniczący w systemie pozyskiwania SpW który był dobierany i układany jeszcze przez poprzedni układ i kieruje się zgoła odmiennymi względami itd.? Może warto aby właściwe instytucje baczniej i aktywniej przyjrzały się temu nabrzmiałemu problemowi itp.?
zuch
Pełna zgoda - oczyścić przedpole i zupełnie inaczej to będzie wyglądać - wreszcie będą efekty w technicznym rozwoju armii i rozwoju najlepszego polskiego przemysłu obronnego
chłop
Oby więcej takich firm i rozwiązań w Polsce. Oby więcej ich wykorzystania i wspierania - wszystkim nam by się to opłaciło
alf
To rozwiązanie też oceniam na 6. Wg mojej wiedzy takiej generacji tego systemu nie mają aktualnie nawet Amerykanie - gratulacje !!!
eff
Czy jest odporny na zakłócenia? Dzis zakłócić możnaszyfrowaną transmisje drona lub ja przejac. Czy jest mozliwosc uzywania tez infrastruktury innych sluzb (np. nadajnikow policji i lacz cyfrowych) infrastruktura wewnatrz infrastruktury
Polak
Obiektywna ocena może być tylko jedna - 6. I to tyle na ten temat
żołnierz
Teldatowcy bardzo dobra robota - nadal róbcie swoje a inni niech lepiej wezmą z Was przykład i również solidnie przystąpią do roboty a nie marnotrawią czas i wysiłek na przeszkadzanie itp.
mocno apelujący
Oceniajmy wykonawców w aspekcie ich wiarygodnych kompetencji, produktów i uprawnień, w tym w zakresie bezpieczeństwa przemysłowego. Równocześnie stawiajmy na innowacyjność, wysoką wartość i jakość wyrobów wojskowych, bo to jest jedyna droga do rzeczywistej modernizacji naszego potencjału obronnego itd. Jest to też jedyna droga do identyfikacji i uczciwej weryfikacji tych którzy psują rynek wojskowy, nieuczciwie i często brutalnie blokują najlepszych wykonawców (także tego typu retoryka, bo czym innym) i jednocześnie nienależycie wykonują lub wcale umowy itp. - potwierdzeń tego jest wcale nie mało. Nie dajmy się już dalej im nabierać, szkodzić itd., bo cena ich działalności jest bardzo wysoka
żołnierz
Bydgoszczaki gratulacje !!! Nadal róbcie swoje i nie przejmujcie się od dawna zidentyfikowanymi zawistnikami, zazdrośnikami i przeszkadzaczami. Niech się wezmą do prawdziwej i rzetelnej roboty !!!
Rotmistrz
Posiadanie takiego systemu to duża pomoc...ale do szczebla drużyny...to już chyba przesada. Zastanawiam się czy zdobycie przez wroga batalionowego włączonego Jaśmina np w zasadzce nie spowoduję więcej szkód niż pomoc jaką daje ten system
szwej
Zgadzam się z tobą co do zasady. Nie jestem przeciw BMS itp systemom ale trzeba zadawać różne pytanie co do ich sensowności ,,what if "jak mawiają amerykanie w procesie planowania misji. To tak jak np z radarem jego użycie daje nam atutu a jednocześnie może zdradzać naszą pozycje. Jakie możliwości są nam potrzebne w tych systemach na danym poziomie żeby nie było tak że na danym poziomie nie będzie się korzystało z 90 % możliwości bo nie ma takiej potrzeby - wiadomo przemysł sprzeda i za reklamuje wszytko. Pamiętajmy że na wojnie nie istnieje ,,pewność" , nie da się usunąć mgły wojny, a na jeden bajer jest inny bajer systemy defensywne i ofensywne są rozwijane równolegle. na działanie BMSów w czasie W trzeba wziąć poprawkę i nie może to zastąpić czegoś co Niemcy nazywali Auftragstaktik (zakładając że w jakiejś armii coś w tym stylu się stosuje w naszej na podstawie własnej służby wątpię-wyjątkiem są WS gdzie żołnierze biorą udział w procesie planowania i znają zawsze cel misji w efekcie są w stanie utrzymać celowość działania nawet tracąc przełożonego czy łączność radiową/cyfrowa). Kropki na kompie mogą dawać dowódcy mylne przeczucie że rozumie lepeij sytuacje niż podwładny na miejscu i będzie krepował jego inicjatywę-czasem brak dowódcy na linii jest błogosławieństwem :) Świetną książkę w tej materii napisał Martin Van Claverd ,,Dowodzenie na wojnie Od Aleksandra do Szarona"
Arek102
A zdobycie map z rozkazami nie daje wrogowi informacji o rozmieszczeniu i ruchach wojsk? Elektronika ma tą przewagę, że trzeba mieć uprawnienia dostępu do danych. Na dodatek te mogą zostać w każdym momencie odebrane. Mają także wiele poziomów co powoduje iż informacja jest bardziej bezpieczna niż w formie paierowej. Łacząc się z bankiem z domowego komputera czy terminala kasowego w sklepie, kożystasz właśnie z takiej technologii. ps Zdobycie samego terminala to tak jak posiadanie niemieckiej Enigmy przez polaków po grudniu 1938 roku kiedy niemcy dołożyli 2 nowe koła szyfrujące o nieznanej budowie. Zabrakło czasu i ogromnych ilości pieniędzy (potrzeba było zbudować ponad 50 tzw. "bomb Rejewskiego", a koszt budowy 2 wynosił tyle co roczny budżet całego wywiadu).
Koval
"System BMS JAŚMIN, w tym jego komponenty sprzętowe i programowe, również jako jedyny był już 11-krotnie nagradzany i wyróżniany" nawet przez MON. Od 2 lat gotowy a zamówień brak. To jest skandal.
Kris
Nie znasz warunkow współpracy przedstawionych przez Teldat więc czemu oceniasz? Być może cena i serwis sa nieatrakcyjne. Współpracuje z polskimi firmami IT i niestety są bardzo trudne do współpracy
Bury
Niech przejdą badania państwowe wtedy pogadamy. Reklamówka jest dla mas. Ci co są w temacie to wiedzą jak to działa.
chorąży
Jaśmin to bez wątpienia polska i sojusznicza duma - gratulacje !!!
rezerwista
Tak trzymać panie i panowie z Bydgoszczy. Życzę dużo przyjaciół i jak najmniej zawistników i podkładaczy nóg
kibic
Bydgoszczacy dowodzą swoją klasę, zresztą który to już raz. Wspierajmy ich w tym dziele i nie pozwólmy, nie pozwólmy i jeszcze raz nie pozwólmy im przeszkadzać w tej twórczej działalności.
Polak
Doceniać i wykorzystywać takie innowacyjne i efektywne firmy, ich kompetencje i produkty - to jest klucz do dobrobytu i sensownego wydawania naszych środków itp.
porucznik
Na co czekamy jeżeli mamy taki system i to nagrodzony tyloma nagrodami i to ostatnio przyznanymi również przez MON itd.?
soldier
ale po co to nam ? te systemy tylko zwalniają prace !
odpowiadający
to chyba stwierdzenie w kategorii żartów itd. Zatem małe szkolonko - nie ma nowoczesnej armii i nie będzie bez tego typu systemów, tak jak np. efektywnych firm i osób bez komputerów, telefonów komórkowych i officea, itp. Wg Ciebie np. lepsze są zapewne kredki, arkusze papierowych i zdezaktualizowanych map, tabuny żołnierzy siedzące nad nimi (zamiast wykorzystanie ich bardziej efektywnie w niezbędnych innych działaniach sztabowo-bojowych itp.) oraz sytuacja operacyjna na nich np. sprzed doby lub więcej (zamiast rzeczywista) itd.
obsługa Jaśmina
Jaśmin to polska i nawet sojusznicza duma i co najważniejsze żyje mimo że "przeszkadzał" i chyba trochę jeszcze "przeszkadza" giszefciażom. Ważne że nie czynił i nie czyni tego wojsku lecz wręcz odwrotnie przynosił i przynosi duży pożytek - najważniejsze pamiętajmy o tym
fala
Co jeszcze mają zrobić w tej dziedzinie Polacy aby ich liczące się rezultaty pracy mogło być lepiej i z pożytkiem dla dobra ogólnego wykorzystane?