Jeśli chodzi o rodzinę Tor-M2 to wyróżnić można trzy wersje:

Tor-M2U na podwoziu gąsienicowym

Tor-M2E (Tor-M2K) wariant eksportowy, na podwoziu kołowym 6x6

Tor-M2KM na dowolnym podwoziu, w zależności od potrzeb zamawiającego

Najnowszą wersją systemu Tor-M2 opracowaną przez OAO Koncern PWO „Ałmaz-Antiej” i OAO IEMZ „Kupoł”, jest modułowy Tor-M2KM.

System Tor-M2 nowego pokolenia wyposażony jest w nowy radiolokator, nową elektronikę i oprogramowanie, a reżim pracy jest w pełni zautomatyzowany (nie tylko pozwala to zmniejszyć obsługę, ale i zminimalizować tzw. czynnik ludzki). Dzięki temu wzrosła efektywność wykrycia, śledzenia i zwalczania, na większych dystansach, małych, szybko poruszających się i manewrujących celów (np. pocisków rakietowych i bomb kierowanych). Istotnie wzrosły możliwości śledzenia i zwalczania wspomnianych celów. System może wykryć do 48 obiektów, śledzić do 10 najbardziej niebezpiecznych z nich i naprowadzać jednocześnie 4 rakiety na 4 cele.

Najważniejsze są nie tylko nowe możliwości wykrycia i obserwacji, ale także niszczenia celów.

Poza nowym systemem śledzenia i naprowadzania skuteczność zestawu rakietowego zależy także od używanych efektorów. Wykorzystywane do tej pory standardowe pociski 9M311 mają zasięg maksymalny do 12 km i pułap do 10 km (parametry są oczywiście niższe dla szybkich i małych celów, np. obiekt o prędkości 700 m/s można zwalczać na maksymalnym dystansie ok. 7 km i na pułapie do 6 km).

Dla nowej wersji systemu Tor-M2 opracowano nowe pociski sygnowane jako 9M338, które deklaratywnie mają osiągać zasięg 16 km oraz pułap 10 km, przy zwalczaniu celu o prędkości ok. 1000 m/s.

Zaletą systemu jest wertykalna wyrzutnia (pionowy start rakiet), duża jednostka ognia (8 rakiet 9M331 w wozie bojowym) oraz krótkie interwały między odpaleniami (ledwie 2-2,5 sekundy). Wspomniana powyżej najnowsza wersja systemu oznaczana jako Tor-M2KM jest pomyślana jako niezależny moduł bojowy, który można dowolnie umieszczać na jakimkolwiek nośniku. Pod kątem ewentualnego zamówienia z Indii Tor-M2KM umieszczony został na samochodzie 8x8 Tata 3138C, ale 15-tonowy, autonomiczny moduł bojowy (ABM – awtonomnyj bojewyj moduł) może być umieszczony gdziekolwiek, np. na przyczepie niskopodwoziowej, na pokładzie niewielkiego okrętu (M-Tor), platformie kolejowej, na dachu budynku etc. Moduł może być transportowany np. na zewnętrznym zawiesiu śmigłowca Mi-26T.

Poza możliwościami stricte bojowymi dużą zaletą jest jego niezależność i modułowość. Standardowe systemy mocowania pozwalają łatwo montować ABM na dowolnej platformie. Zajmuje to ok. 10 minut przy użyciu standardowego dźwigu 25 t. Platforma musi mieć wymiary, dla modułu bojowego z rakietami, co najmniej 20 t nośności, szerokość 2,5 m i długość 7 m. ABM ma całkowicie autonomiczne źródło zasilania, nie jest więc podłączony w jakikolwiek sposób do nośnika. Jest zdolny do osiągnięcia reżimu bojowego w ciągu 3 minut.

Próby systemu Tor-M2KM na podwoziu indyjskiej ciężarówki TATA miały miejsce na poligonie Kapustin Jar jesienią 2013 r. Rakieta może zwalczać małogabarytowe, manewrujące cele o szybkości 700 m/s na pułapie do 10 km, z zasięgiem sięgającym 15 km.

Jak wspomniano nowe możliwości system Tor-M2 osiągnie przy zastosowaniu rakiety 9M338 (9M331M), która przeszła już próby państwowe. Nowy pocisk przedstawiony został na salonie Maks-2012. Rakieta biura „Wympieł” ma lepsze charakterystyki bojowe niż jej standardowa poprzedniczka, co więcej nie zmniejsza, ale wręcz rozszerza arsenał pojedynczego wozu bojowego – media rosyjskie piszą nawet o 16 pociskach (!) 9M338 zamiast 8 9M331.

W trakcie jednego ze strzelań poligonowych do małych celów (rakieta-cel Saman z systemu Osa) zestrzelono 5 celów – 3 z nich bezpośrednim trafieniem, a 2 pozostałe odłamkami zdetonowanymi  w pobliżu rakiety. Warto dodać, że imitator celów powietrznych IWC Saman (9F841/9F841M na bazie rakiet 9M33M2 lub 9M33M3 systemów Osa-AK i Osa-AKM) przeznaczony jest do symulowania środków napadu powietrznego, może się poruszać z prędkością 500-550 m/s.

Jeśli chodzi o dostawy systemów Tor-M2U dla brygad zmechanizowanych WL FR to prawdopodobnie jest ich już w służbie kilkadziesiąt. Dywizjony Tor-ów mają zastąpić w pierwszej kolejności starsze systemy przeciwlotnicze Osa-AK/Osa-AKM w brygadach Wojsk Lądowych FR. Pierwszą partię zmodernizowanych systemów Tor-M1 (sygnowaną jako Tor-M1-2U) dostarczono do jednostki Południowego OW jeszcze w 2012 r. Z końcem 2013 r. przezbrojono z systemów Osa na nowe Tor-M2U brygadę zmechanizowaną stacjonującą w Obwodzie Leningradzkim w Zachodnim OW.

Relatywnie duże dostawy odnotowano ostatnio w jednostkach podległych dowództwu Wschodniego OW. I tak 12 Tor-ów-M2U do końca 2014 r. miało znaleźć się na uzbrojeniu jednostki zmechanizowanej z Kraju Przymorskiego. Już wcześniej przezbrojono dywizjony przeciwlotnicze dwóch innych brygad zmechanizowanych tego okręgu.

Proces przezbrajania to nie tylko moment przejęcia nowego sprzętu, ale także trwający kilka miesięcy proces „oswajania” się z systemem. Ma miejsce w Kraju Krasnodarskim, w specjalnym centrum szkoleniowym wojsk obrony przeciwlotniczej (PWO), a pierwsze strzelania odbywają się na poligonie Kapustin Jar.

Dywizjon Tor-M2 (trzy baterie Tor-M2K na kołowym białoruskim nośniku MZKT-6922) znajduje się na uzbrojeniu sił zbrojnych Białorusi. Planowane są dalsze dostawy. Stosowną umowę na kolejny dywizjon podpisano w trakcie trwania salonu Milex-2014. Spekuluje się, że Mińsk zamierza przezbroić cztery dywizjony OPL – łącznie byłoby to 48 wozów bojowych Tor-M2K.

Marcin Gawęda

Absolwent Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Publicysta wojskowy, pisze dla magazynów branżowych, autor serii książek wydanej przez WarBook.